Z. T. M s h m o V a

Maktab psixologni «gigienani saqlaydigan mutaxassis»
sifatida kutadi. 
M aktab psixologi b arch a m uam m olarni 
«tugatib», ulami ham tuzatishini kutadi. Bunday hollarda 
asosan psixologga o‘quv tarbiya jarayonining mazmunini qayta 
o‘zgartirish haqida g‘oyalari mavjud pedagoglar ham murojaat 
qiladilar. U lar ta ’lim-tarbiyaning turli innovatsion kon- 
sepsiyalari bilan tanishlar, maktab m a’muriyati ulami qo‘llab- 
quwatlashmagan. Psixolog oldida bu kabi muammolarda «nima 
qilish kerak?» degan doimiy savol turadi. Maktabda o ‘z o ‘mini 
qanday topish mumkin? Qanday qilib kasbiy obro‘ga erishish 
mum kin, qanday qilib psixologlar maktabga kerakligini 
isbotlashi, shaxsiy o ‘rnak ko‘rsatishi mumkin?
Psixolog, siz o‘zingizni kim deb his qilasiz?
Maktab psixologlari xulq-atvorining turli usullarini taq- 
qoslab, psixologlar nam oyon qiladigan 8 xil xulq-atvor 
usullarini yoki ijtimoiy rollami tavsiflash mumkin.
Psixolog — vositachi maktabda neytral holatni egallashga 
harakat qiladi. U o ‘z vazifasini urishib qolgan va nizolasha- 
yotganlarini yarashtirish, o ‘qituvchiga o‘quvchisi nima uchun 
yomon o‘qishi yoki dars qoldirishining obyektiv va subyektiv 
sabablarini tushuntirishga harakat qiladi: o ta-onalarga 
o ‘qituvchilar bilan gaplashishni yoki direktor ta ’sir ko‘rsa- 
tishini va’da beradi. Murakkab vaziyatdagi har qanday holatda 
u vositachi uchinchi shaxs sifatida namoyon bo‘ladi. Agar 
maktab hayoti kuchli nizoli muhitdan iborat bo‘Isa, psi­
xologning vositachi rolini bajarishi mahsuldor bo‘ladi.
M aktab psixologining vositachilik yarashtiruvchilik 
funksiyasini bajarishda «barchasi yaxshi» qabilida bo‘lmasdan, 
vositachilik texnikalarining madaniyatli usullarini qo‘llash 
yagona talab hisoblanadi.
Psixolog — advokat, 
barcha xafa bo‘lgan kishilarga achinadi, 
ularni himoya qilishga intiladi: adolatli baho qo‘ymagan 
o‘qituvchidan o‘quvchini, farzandini maktabdan haydash bilan 
qo‘rqitayotgan o ‘qituvchidan ota-onalami, hukmron, qattiqqo‘1 
direktordan o ‘qituvchini, aksincha o‘zlarini «yulduzlar» deb
66

---

hisoblovchi va ma’muriyatdan turli yangiliklami talab qilayotgan 
o‘zaro nizolashayotgan o‘qituvchilardan direktomi himoya qiladi. 
Maktabda ko‘pchilik xafa bo‘lgan insonlarni himoya qilish 
mumkin, lekin har doim hamma shikoyat qiluvchilami himoya 
qilish kerak emas. Awalo, ota-onalar, o ‘quvchilar oldida uyalib 
qolmaslik uchun vaziyatni sinchiklab o‘rganib chiqish zarur.