Zahriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tovush to’lqinlari 5140200 – fizika ta‘lim yo‗nalishi bo‗yicha bakalavr akademik darajasini olish uchun yozilgan BITIRUV MALAKAVIY ISH
|
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI ZAHRIDDIN MUHAMMAD BOBUR NOMIDAGI ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI Fizika kafedrasi Qo‗lyozma huquqida Sobirov Jo‘rabek Anvarjon o‘gli Tovush to’lqinlari 5140200 – fizika ta‘lim yo‗nalishi bo‗yicha bakalavr akademik darajasini olish uchun yozilgan BITIRUV MALAKAVIY ISH Ilmiy rahbari: fizika - matematika fanlari nomzodi, dotsent U. Qosimov Andijon - 2016 yil 2 MUNDARIJA KIRISH............................................................................................................... 3 1.MEHANIK TEBRANISHLAR VA TO‘LQINLAR HAQIDA UMUMIY MA‘LUMOT. 1.1 Tovushning to‘lqin tabiati, tebranish sistemalari, tovushning namoyish qilish asboblari…………………………………………........ 6 1.2 Akustik to‘lqinlar, tebranma harakat tenglamasi……………………... 18 2.TOVUSHNI INSONGA TA‘SIRI, BIOAKUSTIKA. 2.1 Tovushlarning qabul qilish va ularni ajratish. Inson qulog‘ini tuzilishi. Eshitish psixologiyasi…………………………………………………. 37 2.2 Musiqa tovushlari, harakateristikalari, Nutq signallarini idrok etish………………………………………………………………....... 42 2.3 Shovqinlar va ularni sog‘likka zarari...................................................... 65 XULOSA.............................................................................................................. 72 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………. 75 3 KIRISH O‘zbekiston Respublikasi Prizedenti I.Karimov O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilingan kunning 19 yillikka bag‘ishlangan tantanali yig‘ilishida ―Mamlakatimizni modernizatsiya qilish yo‘lini izchil davom ettirish taraqqiyotimizning muhim omilidir‖ mavzusidagi ma‘ruzasida 2011 yil ―Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yili‖ deb e‘lon qilindi. Ma‘ruzada yoshlarimiz o‘zlari egallayotgan eng zamonaviy bilim va ko‘nikmalarni amalda joriy etishi uchun kasb hunar kollejlari va oly o‘quv yurtlari bitiruvchilarini kichik biznes va hususiy tadbirkorlik sohalariga keng jalb qilish haqida bordi. Bu borada O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ―Ta‘lim muassasalarining bitiruvchilarini tadbirkorlik faoliyatiga jalb etish borasidagi‖ qo‘shimcha chora tadbirlar to‘g‘risidagi parmoni muhim qadam bo‘ladi. Hozirgi keskin raqobat sharoitida innavatsion texnologiyalar va ilm fanni yanada rivojlantirish, iqtidorli yoshlarni ilmiy faoliyatga keng jalb etish o‘z ijodiy va intellektual salohiyatini ro‘yobga chiqarishlari uchun ularga zarur shart sharoitlar yaratish muhim ahamiyatga ega. Bu masalaga ustivor ahamiyat bermasdan turib taraqiyot haqida so‘z yuritib bo‘lmasligini barchamiz yaxshi tushunamiz. Bugun zamonning o‘zi ushbu masalani siyosatimizning eng muhim yo‘nalishlaridan biri sifatida belgilashni taqozo etmoqda. Hozirgi kunda yosh avlodga fizika fanini mukammal darajada egallash uchun keng sharoitlar yaratilgan. Fizika fanining bir qismi bo‘lmish tovush to‘lqinlari va ularning harakteristikalari ham juda qiziqarli mavzulardan sanaladi. Bizga ma‘lumki har bir jonzot va har bir jonsiz narsa ishtirokida tovush hosil bo‘ladi. Masalan, suvning shivirlagan ovozi, bolaning yig‘lagan tovushi, musiqa asbobidan chiqayotgan kuy ohang va hokazo. Men bu bitiruv malakaviy ishimda tovush to‘lqinlarini harakteristikalarini, inson miyyasiga ta‘sirini, insonning eshitish organi tuzilishlarini, musiqa va shovqinning asab tizimiga ta‘sini kengroq yoritib o‘tganman. Bu mavzuga umum ta‘lim va kasb – kasb hunar kollejlarida qisqa vaqt 4 ajratilgan bo‘lishiga qaramasdan kengroq tushuncha berish uchun yetarli deb hisoblayman. Ho‘sh tovush to‘lqinlari o‘zi nima? Tovush to‘lqinlari qanday hosil bo‘ladi? Insonning eshitish organi nega past chastotali tovushlarni eshitmaydi? Shunga o‘xshash savollar meni qiziqtirib bularga mustaqil tarzda javob topdim. Ma'lumki, sof tovush hosil qilish uchun kamertondan foydalanamiz. Kamerton tovush chiqarganda, tebranib turadi; shuning uchun kamertonga tekkizilgan sharcha undan sakraydi. Tajriba o'zining tebranish vaqtida atrofdagi muhitda mexanik to'lqinlar hosil qiladigan tebranuvchi jism har doim tovush manbayi bo'lishini ko'rsatadi. Bu to'lqinlar kishi qulog'iga yetib borganda quloq ichidagi pardani majburiy tebrantiradi va odam tovushni eshitadi. Tovush -hodisalarini o'rganish shuni ko'rsatadiki, hamma mexanik to'lqinlar ham odamda tovush sezgisini hosil qilavermas ekan. Tebranishlar chastotasi 16 Hz dan 20000 Hz gacha bo'lgan oraliqda yotuvchi to'lqinlargina tovush to'lqinlaridan iborat ekan. Bu tebranishlar chastotasining pastki va yuqorigi chegarasi ayrim kishilar uchun yuqorida ko'rsatilgandan ozgina farq qilishi mumkin. Demak, quyidagi shartlar bajarilganda odam tovushni sezadi: — chastotasi 16 Hz dan 20000 Hz orasida yotuvchi tovush manbayi mavjud bo'lishi; — quloq va tovush manbayi orasida elastik muhit mavjud bo'lishi; — tovush to'lqinlarining quwati kishiga tovush sezgisini hosil qilishga yetarli bo'lish kerak. Akustika-fizikaning tovush va uning modda bilan o‘zaro ta‘sirini o‘rganuvchi bo‘limi. Kundalik turmushimizda bu so‘z ko‘pincha biror xonaning tovush xarakteristikasi sifatida qo‘llaniladi. Akustik hodisalar- tovush to‘lqinlarining vujudga kelishi va tarqalishi bilan bog‘liq bo‘lgan hodisalardir. Agar artistlarning ovozlari teatr zalining istagan joyiga aniq eshitsa, agar ular tinglovchilarga tabiiy, buzilmagan holda yetib borsa, u holda zalning akustikasi yaxshi ekani haqida gapiriladi. Bunga erishish oson ish emas. Tovush 5 to‘lqinlari xonada devorlar va buyumlardan qaytib, ko‘p ovozli aks sado hosil qilishi mumkin. Tovush to‘lqinlarining (Suv osti relfini ultratovush yordamida qayd qilish) tarqalish tezligi atrof-muhitning xossalariga bog‘liq: suvda ular havoga nisbatan tezroq «yuguradi»; qattiq jismlarda esa suvga nisbatan tezroq harakatlanadi. Ular bir xil zichlikdagi muhitdan boshqa xil zichlikdagi muhitga o‘tganda muhitlarning bo‘linish chegarasida qaytadi va sinadi. Bu xususiyatlar oddiy ko‘z bilan ko‘rib bo‘lmaydigan narsalar uchun o‘ziga xos «ko‘rish organlari» yaratishga asos bo‘ladi. Masalan, past chastotali tovush to‘lqinlari yerning butun qalinligidan osongina o‘tib ketadi. Bu tovush to‘lqinlarining turli yer qatlamlarida tarqalish tezligini o‘lchab, olimlar sayyoramizning ichki tuzilishini tekshiradilar. Ma‘lumki, o‘rmon tomonga yoki tik toqqa qarab qichqirib va aks sadoning qaytib kelish vaqtini aniqlab, o‘rmon yoki toqqacha bo‘lgan masofani ancha aniq vaqtning yarmini tovushning havoda tarqalish tezligiga ko‘paytirish kerak. Ushbu bitiruv malakaviy ishi tovush to‘lqinlari, ularning xarakteristikalari va ularni inson miyyasiga ta‘sirini o‗rganishga bag‗ishlangan. 6 1.MEHANIK TEBRANISHLAR VA TO‘LQINLAR HAQIDA UMUMIY MA‘LUMOT. 1.1.TOVUSHNING TO‘LQIN TABIATI, TEBRANISH SISTEMALARI, TOVUSHNING NAMOYISH QILISH ASBOBLARI. Mexanik tebranishlar va to‗lqinlar Tabiat va texnikada juda ko‗p tarqalgan takrorlanuvchi protsess asosida tebranishlar va ularni hosil qilgan to‗lqinlar yotadi. Bunday protsesslarga soat mayatnigining tebranishi, zanjirdagi o‗zgaruvchan tok, tovush va shu kabilarning harakati misol bo‗la oladi. Daraxt barglari tebranadilar, musiqa asboblarining torlari ham tebranadilar. Texnikada ichki yonish dvigatellarining porsheni tebranadi, samolyotning fyuzellaji, avtomobilning kuzovi ham tebranadilar. Bizning planetamizning hayotida ham tebranma harakat ro‗y beradi. U esa okean va dengizlarda suvning qalqib ko‗tarilishi va suvning qaytishi, yer qimirlashi. Tirik organizmda ham tebranish ro‗y beradi. U esa yurak urishi, tovush bog‗ichlarining harakati va hokazo. Fizikaviy tabiatiga qarab tebranishlarning ikki turi bor. Ular esa mexanik va elektromagnit tebranishlar. Tebranayotgan jism hamisha boshqa jismlar bilan bog‗liq va ular bilan birga sistemani tashkil qiladilar. Shu tufayli hosil bo‗lgan sistema tebranayotgan sistema deb ataladi. Tebranma harakat yoki tebranish deb davriy ravishda takrorlanadigan harakatga aytiladi. Texnika va tabiatda uchraydigan turli ko‗rinishdagi tebranishlar bir xil qonuniyatlarga bo‗ysunadi. Hozirgi zamon fizikasida tebranishlar fizikasi maxsus soha sifatida ajralib chiqqan bo‗lib, unda turli xil tebranish yagona nuqtai nazardan qaralib chiqiladi. Tebranishlar fizikasining xulosalari mexanik tebranishlar, o‗zgaruvchan tok, elektrotexnika va radiotexnikaning nazariy asosini tashkil qiladi. Tebranma harakatning asosiy belgilaridan biri uning davriyligidir. Har qanday davriy ravishda takrorlanuvchi harakat quyidagi fizik kattaliklar bilan harakterlanadi: amplituda, davr, chastota, faza, doiraviy yoki siklik chastota. 7 Tebranish davri deb bir marta to‗la tebranish uchun ketgan vaqtga miqdor jihatdan teng bo‗lgan fizik kattalikka aytiladi. Tebranish davri T harfi bilan belgilanadi va quyidagi formula bilan aniqlanadi: Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|