Zamonaviy oilada, farzand tarbiyasida milliy va umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish masalalari

“Zamonaviy oilada, farzand tarbiyasida milliy va umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish masalalari”
mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari to‘plami
30
bir necha asrlik tarixga ega bo‘lgan an’analarni, ma’naviyatni avloddan avlodga yеtkazadi. Agarda shaxsning 
shakllanishida biologik, tabiiy va madaniy muhit, ijtimoiy tajriba, odamlar bilan munosabat kabi omillar 
muhim ahamiyat kasb etishini inobatga olsak, bularning barchasi oilada mujassamlashgandir. Zero, shaxs 
ma’naviyati, uning dunyoqarashi, e’tiqodi, hayotiy tamoyillari, ideallari, qadriyatlari, ko‘nikmalar majmuyi, 
asosan, oilada shakllanadi. Ma’lumotlarga ko‘ra, “...to‘liqsiz oilalar, ajralishlar, nikohsiz tug‘ilgan bolalar 
sonining ortishi, bir jinsli oilalarning legallashuvi kabi salbiy holatlar mavjudligini, masalan, Fransiyada 
nikohsiz tug‘ilgan bolalar 55%, ajralishlar 55%, to‘liqsiz oilalar 23% ni tashkil etadi. Bu ko‘rsatkichlar 
Angliya va Amerika Qo‘shma Shtatlarida ham shunga yaqin: mos ravishda 47,3%, 46%, 28% va 39,8%, 
46%, 27%”
14
bunday holat iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarga xos ekanligini tasdiqlaydi. Shu bois bilan 
bugungi kunda yoshlarning oila muhitiga moslashuvi masalalarini o‘rganish dolzarb ahamiyat kasb etadi.
Shuni inobatga olgan holda, bugungi kunda oilalar orasida vujudga kelayotgan muammolarga to‘xtalib 
o‘tsak.
Er-xotin o‘rtasida oiladagi rol va majburiyatlar taqsimoti bilan bog‘liq muammolar:
Er-xotinlarning o‘zaro oiladagi roli va majburiyatlari taqsimoti bilan bog‘liq nizolar va tushunmovchiliklar 
konsultatsiyaga yordam so‘rab murojaat qiluvchi juftliklar orasida eng ko‘p tarqalgan sabablardan biridir. 
Rollar bilan bog‘liq nizolar er-xotinning oiladagi rol tushunchasiga oid tasavvur, stereotiplari qay darajada 
shakllanganligi bilan bog‘liq
15
.
Ko‘pchilikda “Odatda bunday muammolar munosabatlari endi shakllanayotgan yosh oilalarga xos”, 
degan fikr yuzaga kelishi mumkin, lekin aslida bunday emas. Bunday muammo bilan uzoq yillar birga hayot 
kechirgan er-xotinlar ham murojaat qilishlari ehtimoli bor. Oilada shunday turdagi muammoning kuchayishi, 
natijada er-xotin konsultatsiyaga murojaat qilishlari umuman tasodifiy emas. Munozaraning chuqurlashuviga 
oilaviy hayotda allaqachon bo‘lib o‘tgan yoki yaqin vaqtlarda bo‘lishi kutilayotgan o‘zgarishlar sabab 
bo‘lishi mumkin. Bunday o‘zgarishlarga farzandlarning tug‘ilishi, ularning bog‘chaga yoki maktabga qatnay 
boshlashi, kichik yoshdagi farzandining tarbiyasi bilan shug‘ullanayotgan ayollarning ta’tildan so‘ng ishga 
chiqishlari, oila a’zolaridan birining jiddiy kasalligi, yosh oilaning ota-onalaridan ajralib chiqishlari yoki 
ularning uyiga ko‘chib o‘tishlari, farzandlarni uylantirish yoki turmushga berish muammosining mavjudligi, 
er-xotinlardan birining nafaqaga chiqishi va hokazolar kiradi. Ro‘yxatni uzoq davom ettirish mumkin, lekin 
undagi sabablarning hammasini ma’lum bir umumiylik bog‘lab turadi, u ham bo‘lsa oilada yuzaga kelgan 
va oilaviy yumushlarni, majburiyatlarni qaytadan taqsimlashni talab etadigan o‘zgarishlardir.
Oilaviy majburiyatlarni nisbatan adolatli taqsimlash uchun er-xotinning har biri turmush o‘rtog‘i undan 
nima xohlashini va kutishini bilishi shart, qolaversa, ularning oilada nimalarni amalga oshirishlari, nimalarni 
qilmasliklari to‘g‘risidagi tasavvurlarini aniqlashtirish samarali natija beradi. 
Butun dunyoda oila va nikoh instituti deformatsiyasi yuz berayotgan bugungi kunda haqli savol 
tug‘iladi: oila institutini saqlash uchun nima qilish kerak? Shu bois Toshkent viloyatining turli hududlarda 
oila mustahkamligini ta’minlash omillari borasida sotsiologik so‘rovnomalar o‘tkazilgan.