Zamonaviy ta'lim tizimi uning ijtimoiy funksiyalari

Zamonaviy ta'lim tizimi uning ijtimoiy funksiyalari
Reja:

1. 
   Pedagogika fanining ob’ekti, predmeti va tuzilishi.
   
2. 
   Pedagogik tizimlarning ilmiy metodologik asoslari, manbalari, tasniflash asoslari.
   
3. 
   Asosiy ta’limiy kontseptsiyalar va yondoshuvlar.
   
4. 
   Falsafiy antropologiya pedagogik tadqiqotlarning metodologik asosi va pedagogik antropologiya va uning qoidalari.
   

Pedagogika fanining ob`ekti asosan maktab o`quvchilaridir, predmeti esa o`quvchilarga berilayotgan ta`lim-tarbiya nazariyasi va amaliyotidir
Pedagogika ta`lim-tarbiya maqsadini jamiyat talablariga va o`quvchilarning yosh hususiyatlariga qarab mazmunan o`rganib borishni taqozo etadi, tarbiyaning tarkibiy qismlarini va ular o`rtasidagi bog’lanishlarni ochib beradi. Shu asnoda ta`lim va tarbiya sohasidagi tajribalarni umumlashtiradi, tarbiyaning kelgusidagi rivojlanish istiqbollarini, yo`llarini ko`rsatib beradi.
Pedagogika faniga tavsif berilganda «ta`lim», «tarbiya», hamda «ma`lumot» degan so`zlarni ishlatdik. Bu so`zlar o`zaro bog’langan bo`lib, bir-birini to`ldiradi. Ularni pedagogikaning asosiy kategoriya-tushunchalari deb nomlaymiz. Bulardan tashqari «o`quvchi», «o`qituvchi», «metod», «intizom», «jamoa», «irsiyat», «muhit», «direktor» kabi tushuncha-nomlar mavjudki, bu haqida mavzular yuzasidan fikr yuritilganda alohida to`xtaymiz.
Tarbiya tarixini o`rganar ekanmiz, u juda qadimiy jarayon ekanligini insoniyat butun hayoti davomida tarbiya bilan Shug’ullanganligiga ishonch hosil qilamiz. Tarbiya jarayonida ajdodlarimiz tarbiyaviy ta`sirning samarali yo`l, metodlari va manbalarini qidirib hayotga tadbiq qila boshlaganlar, buning natijasida tarbiya haqidagi g’oyalar, nazariya va tavsiyalar paydo bo`la boshlagan. Bu pedagogika fanining paydo bo`lishiga sabab bo`ldi. Jahon mutafakkirlari o`zlarining pedagogik g’oyalari bilan fanning rivojlanishiga hissa qo`shdilar. Bu jarayonda o`zbek mutafakkirlarining jahon pedagogikasi tarixiga qo`shgan hissalari cheksizdir. Tarbiya haqidagi g’oyalar eramizdan oldingi VI asrda shakllanganligi haqida ma`lumotlar mavjud. Keyingi davrlarda pedagogik g’oyalarning shakllanishida zardushtiylik ta`limoti, uning muqaddas kitobi «Avesto»da qimmatli fikrlar talqin etilgan. Kishilik tarixida islom ta`limotining tarbiya haqidagi g’oyalarining shakllanishida ahamiyati cheksizdir. Qur`oni Karim va hadisi-shariflarda musulmon ahlining dunyoqarashi, falsafasi, ma`naviyati, axloqi, e`tiqodi, har tomonlama barkamolligi kabi insoniy sifatlarni shakllantirish yo`llari bayon qilingan.
Tarbiya haqidagi g’oyalarning rivojlanishida Imom Buxoriy, At-Termiziy, Abu Nasr Forobiy, Ibn Sino, Abu Rayxon Beruniy, Yusuf Xos Xojib, Axmad Yassaviy, Naqshbandiy, Navoiy, Behbudiy, Abdulla Avloniy va boshqalarning xizmatlari kattadir.
Prezidentimiz aytganlaridek: «Fuqarolar endi ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarning ishtirokchisi, bajaruvchisi emas, balki bunyodkori va tashkilotchisidir». Bunday yangicha yondashishlar pedagogika fanining ob`ekti va predmetini kengaytirdi. Endilikda pedagogika fanining ob`ekti faqat ta`lim-tarbiya jarayonining nazariy, metodologik amaliy ta`minlovchi emas, balki komil inson shakllanishi, rivojlanishini ta`minlaydigan keng sohalarni o`z ichiga oladi. Shuning uchun, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturida»gi milliy modelida shaxs kadrlar tayyorlash tizimining bosh ob`ekti va sub`ekti sifatida qaraladi. Bundan tashqari pedagogika fani oldiga yangicha fikrlaydigan, yangicha tafakkur, milliy mafkuraga ega komil insonni shakllantirish vazifalari qo`yildi.
Pedagogika fanining metodologiyasida, mazmunida, tarbiya nazariyasida, ta`limning tashkiliy shakllarida, komillik darajasi, sifatlarini aniqlashda katta islohiy o`zgarishlar bo`ldi. Bu o`zgarishlar yangi pedagogik texnologiyalarda o`z aksini topishi lozim.
Pedagogikaning asosiy kategoriyalari
Pedagogika ta`lim-tarbiya maqsadini jamiyat talablariga va o`quvchilarning yosh hususiyatlariga qarab mazmunan o`zgarib borishini o`rgatadi, mukammal inson tarbiyasining tarkibiy qismlarini va ular o`rtasidagi aloqa va bog’lanishlarni ochib beradi. Shu asnoda ta`lim va tarbiya sohasidagi tajribalarni umumlashtiradi, tarbiyaning kelgusidagi rivojlanish istiqbollarini, yo`llarini ko`rsatib beradi.
Pedagogika maktab, kollej va akademik litseylar va maktabdan tashqari muassasalari xodimlarini ham nazariy, ilg’or tajribalar bilan qurollantiradi. Ota-onalarga yoshlarni to`g’ri tarbiya qilish, o`qitishdagi mahoratini yanada takomillashtirish yo`lida amaliy tavsiyalar beradi.
Tarbiya - o`sib kelayotgan avlodlarda hosil qilingan bilimlar asosida aqliy kamoloti va dunyoqarashini, insoniy e`tiqod, burch va mas`uliyatni jamiyatimiz kishilariga xos bo`lgan axloqiy fazilatlarni yaratishdagi maqsadni ifodalaydi. Tarbiya bola tug’ilganidan boshlab umrining oxirigacha davom etadigan jarayondir. Shu sababli, tarbiya so`zi ko`p vaqtlarda ta`lim, ma`lumot jarayonlariga kiradigan ishlarning mazmunini ham anglatadi. Tarbiya-ta`lim va ma`lumot natijalarini o`zida aks ettiradi.
Ta`lim-maxsus tayyorlangan kishilar rahbarligida o`tkaziladigan, o`quvchilarni bilim, ko`nikma va malakalar bilan qurollantiradigan, bilish qobiliyatlarini o`stiradigan, ularning dunyoqarashini tarkib toptiradigan jarayondir.
Agar tarbiya bola tug’ilganidan boshlab, umrining oxirigacha oilada, maktabda va jamoatchilik ta`sirida shakllansa, ta`lim chegaralangan (masalan: sinf xonasi, laboratoriya xonalar) joyda tashkil etiladi. O`qituvchi-tarbiyachi rahbarligida muayyan belgilangan vaqtda olib boriladi.
Ma`lumot ta`lim-tarbiya natijasida olingan va tizimlashtirilgan bilim, hosil qilingan ko`nikma va malakalar hamda shakllangan dunyoqarashlar majmuidir.
Ta`lim, tarbiya va ma`lumot uyg’unlashgan yagona jarayon bo`lib, o`qituvchi-tarbiyachi ularning shakllanishida yetakchilik qiladi. O`qituvchi maktabda dars berar ekan, o`quvchilarni fan olami yangiliklaridan xabardor qiladi, ma`lumotli qilishni maqsad qilib qo`yadi, ayni paytda ularda insoniy sifatlarni shakllantiradi, tarbiyalaydi.
Pedagog o`quvchilarning aqliy, axloqiy, jismoniy, estetik, mehnatsevarlik kabi fazilatlarini tarbiyalash uchun, ularning kundalik xatti-harakat va fe`l-atvorlariga doimo ta`sir ko`rsatadi.
Ijtimoiy hayot tajribasining ko`rsatishicha, agar inson o`z shaxsiy manfaatini ko`zlab o`qisa, o`rgansa, o`z ustida tinmay qunt bilan shug’ullansa, u oliy ma`lumot olishi mumkin. Lekin haqiqiy mukammal kamolot egasi bo`lishi uchun u ta`lim va ma`lumotdan tashqari, yuksak insoniy fazilatlar asosida tarbiyalangan bo`lishi shart. Ana shu fazilatlarga ega bo`lgan odamni tarbiya ko`rgan odam deyiladi.
Pedagogika fanining ilmiy – tadqiqot metodlari
Har qanday fan o`zining ilmiy-tadqiqot metodlariga ega. Bu metodlari orqali o`z mazmunini boyitib, yangilab boradi.
Hayotda va ob`ektiv dunyoni bilish nazariyasida nimani o`rgatish va qanday o`rgatish kerak, kimni va qanday tarbiyalash lozim degan masalalar mavjud bo`lib, ular o`zaro bog’liqdir.
Nima qilish kerak va qanday amalga oshirish lozim degan muammolar o`rtasida dialektik birlik mavjuddir.
Pedagogika o`z mazmunini boyitish va yangilash maqsadida mavjud pedagogik hodisa va jarayonlarni uning maqsadi va vazifalariga muvofiq keladigan metodlari bilan o`rganadi. Shu ma`noda pedagogikaning ilmiy-tadqiqot metodlari deganimizda yosh avlodni tarbiyalash, bilimli qilish va o`qitishning real jarayonlariga xos bo`lgan ichki aloqa va munosabatlarni tekshirish, bilish metodlari, uslublari va vositalari majmuini tushunamiz.
Pedagogika o`qi