Zarifa Qurbonova eksperimental psixologiya

Mavzu yuzasidan nazorat savollari: 
1. eksperimental psixologiya psixologiyaning qanday sohasi hisoblanadi? 
2. eksperimental psixologiyaning vujudga kelishi qaysi davrga to`g`ri keladi?
3. eksperimental psixologiyaga kim asos solgan? 
4. V.Vundtning psixologik laboratoriyasi kachon tashkil etilgan?
5. Psixologik tadqiqotlarga quyiladigan talablarni sanang? 
6. Tadqiqot qanday bosqichlarda amalga oshiriladi?

Tavsiya etiladigan adabiyotlar:
1. Barkamol avlod- O`zbyokiston taraqqiyotining poydevori. T. - 1997 yil. 

2. Barkamol avlod orzusi, T. 2000

3. Psixologiyada matematik metodlarning qo`llanilishi. 1999 yil. 
4. Psixologiya. Slovar’ 1990.
5. Praktikum po obhey i eksperimental’noy psixologii. LGU - 1997. 
6. Ramul’ K.A. Vvedenie v metodo` eksperimental’noy psixologii. M-1993.
7. S.Stivens eksperimental’naya psixologiya. M.1996 yil. 


2-MAVZU: PSIXOLOGIK TAJRIBA. 

R e j a : 
1. Psixologik tajriba haqida tushuncha. 
2. Psixologik tajriba turlari.
3. Tajribaning tashqi sharoiti. 
4. Tajribaning ichki sharoiti.
5. Apparatura. 
6. Tajribani rejalashtirish.

Mavzu yuzasidan asosiy tushunchalar:



Sifat tajribasi-ayrim hodisalar yoki shaxslar haqida ma`lumot to`plashga xizmat
qiluvchi tajriba.


Omilli tajriba-biror psixik hodisaning u yoki bu omilining ta`siriga bog`liqligini 

aniqlashga xizmat qiluvchi tajriba.



Funktsional tajriba-ikki hodisa o`rtasidagi funktsional aloqani aniqlashga

qaratilgan tajriba. 


Bog`langan o`zgaruvchi-tekshiriluvchiga ta`sir ettirilgan qo`zg`atuvchi. 


Ichki sharoit- tajribaning tekshiriluvchiga bog`liq sharoiti. 


Tashqi sharoit-laboratoriya xonasi yoki tajriba o`tkazilayotgan xonadagi sharoit. 

Tadqiqotchi o`zini qiziqtirgan psixik hodisalarni kuzatish orqali o`rganishi
yoki zarur bo`lgan holatni ataylab vujudga keltirishi mumkin. Birinchi holatda oddiy 
kuzatish haqida, ikkinchi holatda tajriba yoki eksperiment haqida so`z bormoqda.

Tajriba metodining kuzatish metodidan farqli tomonlari nimada ko`rinadi? 

? 

---

8

Eksperiment metodining eng asosiy afzalliklari quyidagicha:

a) o`rganilayotgan hodisani bir necha marotaba va eng qulay sharoitlarda o`rganish

imkoniyati bor; b) o`rganilayotgan hodisa yoki uning ayrim qismlarini tashqi 
ta`sirlardan himoya qilish (izolyatsiya) imkoniyati mavjud; v) jarayonning borishini
nazorat qilish mumkin. g) tadqiqot natijalarini sharoitni saqlagan holda, bir necha bor 
takrorlash orqali sinab ko`rish mumkin.
Psixologiyada qo`llaniladigan barcha eksperimental metodlarni ikki guruhga: 

umumiy va maxsus turlarga bo`lish mumkin. Umumiy metodlarni psixologiyaning

barcha sohalarida, maxsus metodlar esa alohida olingan sohalarda masalan, xotira 
psixologiyasi, tafakkur psixologiyasida qo`llaniladi.

Barcha psixologik tajribalar mohiyatiga ko`ra bir xilda

ahamiyatga egami? 

Psixologik tadqiqot oldiga quyilgan vazifaning tabiatiga ko`ra psixologik

tadqiqotlarni 3 guruhga ajratish mumkin:
a) ayrim hodisalar yoki shaxslar haqida ma`lumot to`plashga xizmat qiluvchi
tajribalar. Bunday tajribalarga tafakkur xususiyatlari, xotira tipini, sezgirlik darajasini 
aniqlashga qaratilgan tadqiqotlarni misol qilish mumkin.
b) alohida psixik hodisani u yoki bu omil (faktor)ning ta`siriga bog`liqligini 
aniqlashga xizmat qiladigan tajribalar: masalan: esda qoldirishning materialning
sifatiga bog`liqligini aniqlash va hokazo . 
v) ikki hodisa o`rtasidagi funktsional aloqani aniqlashga qaratilgan tajriba,
masalan, materialning hajmi bilan takrorlashlar soni o`rtasidagi funktsional aloqani 
o`rganish. Birinchi tipga kiradigan tajribalarni-sifat; ikkinchisini faktorli,
uchinchisini-funktsional tajribalar deb atash mumkin.
Psixologik tadqiqotni tashkil etar ekan, eksperimentator o`zi ta`sir etishi kerak 

bo`lgan tekshiriluvchi-sub`ekt, qo`zg`atuvchi, tekshiriluvchining qo`zg`atuvchiga

beradigan javobi bilan munosabatda bo`ladi. Buni quyidagicha tasvirlash mumkin: 

H.n 3.n 

Bunda - S – sub`ekt, tekshiriluvchi, H.n. - qo`zg`atuvchi, bog`lanmagan 

o`zgaruvchi. Z.n. - tekshiriluvchining qo`zg`atuvchi ta`siriga javobi, bog`langan

o`zgaruvchi. 
SHuningdek, tajriba davomida tekshiriluvchining shaxsiga bog`liq bo`lgan 

shart-sharoitlar ham mavjuddur. Bu tekshiriluvchining yoshi, jinsi, umumiy

salomatligi, temperamenti, hissiy holati, umumiy va maxsus qobiliyatlari, bilimi, 
qarashlari, qiziqishlari ko`nikma va malakalari bo`lishi mumkin.

Tajribaning ichki va tashqi sharoiti uning borishiga qay darajada ta`sir 

etadi?