‘zbe risto n respublirasi 1 ay va ‘rta m axsus ta ’lim vazirligi

G ipcrterm ik sindrom
Gipcrtcrmik sindrom - organizmning har xil sabablar 
natijasida rivojlanadigan, nazorat qilib b o ‘lmaydigan issiqlikni 
ishlab chiqarilishi va uning sarf b o ‘lishidagi nuqsonlar natijasida, 
tana haroratining 38°S dan yuqori ko‘tarilishi, og ‘ir holatlardagi 
talvasa xuruji, bosh miya shishi, xushning y o ‘qolishi, gomeostaz 
va qon aylanishining keskin buzilishlari bilan kechadigan 
ckstremal holat hisoblanadi.
Termoregulycitsiya.
Organizmdagi 
har 
bir 
hujayrada 
kechadigan bioximik jarayonlar natijasida issiqlik paydo bo‘ladi 
va u organizmdagi um um iy mctabolik faollik, ayniqsa, skelct 
mushaklaridagi m etabolik jarayonlar bilan uzviy bog‘liq bo‘ladi. 
K attalarda m ushaklar titrashi issiqlik ishlab chiqarishda asosiy 
o ‘rin tutib, u 200-600% gacha ko‘tariladi. Chaqaloq bolalarda 
term ogenezning titroqsiz usuli katta ahamiyatga ega va u kuraklar 
orasi va b o ‘yin sohalarida, buyrak usti bezi va chuqur venalar 
atrofidagi qon tom irlarga va mitoxondriyalarga boy bo‘lgan, 
term ogenczga yuqori ixtisoslashgan qo‘n g ‘ir yog‘ t o ‘qimalari 
hisobiga ta ’minlanadi. Issiqlik yo‘qotish asosan ikki yo‘l: 
perepiralsion y o ‘l, y a’ni teri qoplamlari, tcrlash va nafas orqali 
suvning bu g ‘lanishi ham da teri qoplamlaridagi qon tomirlar 
holatiga bo g ‘liq b o ‘lgan radiatsiya, konduksiya va konveksiya 
orqali amalga oshiriladi.
Teri qoplam lar va ichki a ’zolardagi term oscnsorlardan qabul 
qilingan signallar gipotalam usda joylashgan tcrmoregulyatsiya 
m arkazida integratsiyalanadi va qator tizimlar: limbik: sistema, 
retikulyar formatsiya, 
orqa miya va simpatik gangliyalar 
vositasida afferent reaksiya shakllanib, tana harorati m o‘4adil 
saqlanadi. Tana harorati k o ‘tarilganda issiqlik ishlab chiqarilishi 
kam ayib, uning sarf b o ‘lishi ortadi yoki tana harorati pasayganda 
issiqlik ishlab chiqarilishi ortib, uning sarf bo‘lishi kamayadi.

---

Shunday qilib, tana haroratining «bcrilgan optimal darajasi» 
m o‘’ tadil saklanadi.
Etiologiyasi.
Murakkab termorcgulyatsiya muvozanatining 
buzilishiga qator cndogcn (cndotoksinlar, biofaol mediatorlar, 
pirogen sitokinlar) va ekzogen (ayrim o ‘tkir zaharlanishlar) 
omil laming MNS ga bcvosita ta ’siri natijasida yuzaga keladi. 
G iperterm ik sindrom ko ‘p hollarda o ‘tkir respirator virusli 
infeksiyalar, bakterial yoki zam burg‘li pnevmoniya, meningitlar, 
yiriagli-septik kasalliklar: ostcom ielit, peritonit, chaqaloqlar
flegrnonasi va xokazo, o ‘tkir infeksion kasalliklar, zaharlanishlar, 
narkoz asorati: aksari holatlarda ftorotan, tiopental narkozi 
m ushak relaksantlari bilan qoMlanilganda kuzatiladi.
Patogenezi.
M a’lumki, organizmdagi rektal harorat 36- 
37,8°S, oral harorat 35,8-37,3°S atrofida saqlansa normal 
m e’yordagi holat hisoblanadi. Am m o himoya m oslashuv jarayoni 
bo‘lgan gipertermiya m a’lum darajadan o ‘tgach organizm da qator 
funksional va mctabolik o ‘zgarishlarga sabab b o ‘ladi.
Tana haroratining 37 °S dan har bir darajaga k o ‘tarilishi 
asosiy moddalar almashinuvi tczligini 10-12% ga oshiradi va 
shunga mos ravishda suyuqlik, encrgctik va Cbga boMgan ehtiyoj 
ortadi. Tana haroratining 4 0 -4 1HS ga ko ‘tarilishi jigardagi 
fermentativ 
jarayonlar 
infaolatsiyasini, 
m itoxondriya 
va 
lizosom alar parchalanishini yuzaga keltiradi.
Suv va elektrolitlar y o ‘qotilishi hisobiga suv elektrolit 
muvozanati keskin buziladi va degidratatsiya belgilari yuzaga 
keladi. Nafas tezligining va alvcolyar vengtilyatsiyaning keskin 
ortishi 
respirator 
alkaloz 
rivojlanishiga 
sabab 
b o ‘ladi. 
G iperterm iya turg‘un saqlanib, a l’veolyar ventilyatsiyaning ortishi 
keyin ventilyatsiyaning keskin pasayishiga, 0 2 tanqisligiga, 
to 'q h n alar metabolizmi buzilishlariga olib keladi. Gipokapniya 
fonida metabolizm tezligining va kislorodga boMgan talabning 
ortishi natijasida bosh miyada qon aylanishi buzilishiga, gipoksi- 
yaga olib kelishi, va nihoyat bu talvasa xuruj ini yuzaga keltirishi 
m um kin. Yurak zarbining ortishini talab etadigan m etabolizm

---

tezligining ko‘payishi taxikardiya va vazodilyatatsiya, qaytayot­
gan vcnoz qonning, arterial bosimning kamayishiga olib keladi 
ham da to ‘qimalar perfuziyasining keskin buzilishlarini yuzaga 
keltiradi.
Klinik belgilari.
Gipcrtcrmik sindrom tashxisi deyarlik 
qiyinchilik tug‘dirmaydi. Bemoming tana harorati 38°S dan 
yuqori, 
tashnalik, 
harakat 
va 
nutq 
qo ‘zg ‘oluvchanligi, 
gallyutsinatsiya, kloniko-tonik talvasa xuruji, taxipnoe, nafas ritmi 
buzilishlari, gipoksiya belgilari, arterial gipotoniya, taxikardiya, 
oq rangpar gipcrtcrmiyada: mikrotsirkulyatsiya buzilishlari va 
periferik vazospazm (qizil pushti gipcrtcrmiyada mikrotsir­
kulyatsiya buzilishlari kuzatilmaydi). Ombrcdan sindromida esa 
giperpiretik gipertermiya kuzatiladi.
Gipcrtcrmik sindrom tashxisi tana haroratini 
aniqlash 
anam ncz va ning klinik k o ‘rinishi va qator klinik-laboratoriya 
tckshiruvlari ko‘rsatkichlari asosida aniqlanadi.
Intensiv terapiyasi.
Aksari infeksion kasallikl arda tana 
haroratining ko ‘tarilishi organizm immun holatini oshiruvchi 
adaptiv javob jarayon hisoblanadi. Shuning uchun premorbid 
holatda sog‘lom b o ‘lgan bcmorlarga (tana harorati 39°S dan kam 
b o ‘lsa) antipiretiklar tavsiya ctilmaydi. 
A nam nczida febril 
gipertermiya va nevrologik kasalliklar kuzatilgan b o ‘lsa, tana 
harorati 38,0°S bo ‘lsa ham antipiretiklar qo ‘llanishi kcrak.
Har qanday gipcrtcrm ik sindrom rivojlanganda etiopato- 
genctik tcrapiya organizm vital funksiyalarini m o‘’tadil saqlash, 
suv elcktrolit va kislota - asos muvozanatini korreksiya qilish 
intensiv terapiyaning asosiy komponcntlari b o ‘lishi kcrak. Bemor 
holatini nazarda tutgan holda tana haroratini m o ‘’tadillashtirish 
fizik va medikam cntoz usullar yordamida amalga oshiriladi.
1. Fizik usullar: bosh, jigar, chov va sohalariga muz xaltachalarini 
q o ‘yish, teri qoplam larini 70° spirt bilan artish, oshqozonni 
sovuq suv bilan yuvish, sovuq suv bilan xuqna qilish, 
ventilyator bilan sham ollatish va nihoyat urgent holatlarda

---

bem orni muzdek suvi bo‘lgan vannalarga solish kabi usullar 
yaxshi natija beradi.
2. M edikam entoz usullar: Sharbat, tabletka va svecha shaklidagi 
paratsetam ol yaxshi natija bcradigan antipirctiklar hisoblanib,
10-15 mg\kg miqdorda beriladi. Jigar hujayralariga nojo‘ya 
ta’ sir ctasligi uchun uning sutkalik dozasi 60 mg/kgsh dan 
oshm asigi kerak.
> A n a l’gin (metamizol) tez va kuchli ta ’sir etadigan antipcretik 3- 
5 m g/kg yoki 50% critma - 0,1 ml/ yoshiga qarab kiritiladi.
> A spirin tablctkasi yoki 5% atsetilsalitsil kislotasi 10-15 mg/kg 
kiritilishi tana haroratini pasaytirishi bilan birga antitrom- 
botsitar, og‘riqsizlantirish va yallig‘lanishni bartaraf etish 
xususiyatlariga cga.
^ Antigistaminlar: dimedrol (1% 0,1 ml/yoshiga), pipolfen (0,5- 
1,0 ml) yaxshi natija beradi.
> A m inazin 2,5% 0,3-1,0 ml, dropcridol 0,25% 0,1-0,15 mg/kg 
m iqdorda kiritiladi.
A ntipirctiklar bemorning klinik holatini nazarda tutgan holda
quyidagi har xil litik aralashmalar shaklida ham kiritilishi mumkin
* 
A nal’gin 50% - 3-5 mg/kg 
Aminazik 2, 4% - 0,1 ml/yoshiga qarab 
Dimedrol l % - 0 , 1 m l/yoshiga qarab 
Novokain 0,5% - 20ml
* 
A nal’gin 50% - 3-5 mg/kg 
Dimedrol l % - 0 , 1 m l/yoshiga qarab 
No-shpa - 0,5-1,0ml
* 
A nal’gin 50% - 0,1 m g/yoshiga qarab 
Dropiridol 0,25% - 0,15 mg/kg 
Pipolfen 0,5 - 1,0 ml
Vitamin Bi 0,5 - 1,0 ml
* 
A nal’gin 5 0 % - 2 , 0 ml — .
Dibazol - 2,0 ml 
'4
Pipolfen 0,5 - 1,0 ml 
,/0 ,2 - 0,3 ml/kg.
Novokain 0,5% - 5,0 m l.__)

---