‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

167

---

9.5. Qaror qabul qilish uslublari
Q aror qabul qilishning h ar qanday uslubini m odellashtirishning 
bir k o ‘rinishi sifatida k o ‘rib chiqish m umkin. M odellashtirishda 
q o ‘shim cha bir qancha uslublar m avjudki, bu uslublar rahbarga bir 
qancham avjudm u qo billardan m aq sad larg aerish ish nita’m inlaydigan 
qarorni qabul qilishga k o ‘m aklashadi. Qaror qabul qilishning asosan 
ikki uslubi aham iyatga ega:
1. T o‘lov m atritsasi.
2. Q arorlar shajarasi.
To ‘lov matritsasi
— bu rahbarga bir necha variantlardan 
birtasini tanlashga yordam beradigan statistik qarorlar nazariyasi 
uslublaridan biri hisoblanadi. T o‘lov bunda m ukofot yoki foyda 
sifatida k o ‘riladi, y a’ni biron-bir aniq sharoitda aniq strategiyadan 
olinadigan foyda.
A g ar to ‘lovni jad v al k o ‘rinishida aks ettirilsa, to ‘lov 
m atritsasig a ega b o ‘lamiz.
O b-havo
sharoiti
Tum an
(0,1)
Ochiq 
havo (0,9)
1. S trategiya: sam olyot
+ 2000
+ 4500
2. Strategiya: poyezd
+ 3000
+ 3000
U m um an to ‘lov m atritsasi quyidagi hollarda foydali:
1. M uqobillar yoki strategiya variantlarining m a’lum m iqdordagi 
chegarasi m avjud bo‘lsa;
2. N im a sodir bo‘lishi m um kinligi to ‘la aniq bo‘lmasa;
3. Q abul qilinadigan qarorlar natijasi qanday m uqobillikni
168

---

tanlanganligidan va qaysi sharoit haqiqatda am alga oshganligidan 
b o g ‘liq bo ‘lsa.
Hamma qaror qabul qilish holatlarida rah b ar hodisaning 
ehtim olligini baholashiga to ‘g ‘ri keladi. E htim ollik 1 dan (hodisa 
aniq sodir boMadi), 0 gacha (hodisa aniq sodir boM maydi) aniqlanadi. 
Ehtim ollik tendensiyasini tanlash o ‘tm ishdagi tendensiyalarga 
yoki rahbam ing bunday vaziyatlardagi shaxsiy tajribalaridan kelib 
chiqqan subyektiv baholanishiga asoslanishi m um kin.
Ehtim ollik kutiladigan 
miqdorni 
aniqlashga to ‘g ‘ridan- 
to ‘g ‘ri, ya’ni toMov m atritsasining m arkaziy konsepsiyasiga ta’sir 
k o ‘rsatadi. M uqobil yoki strategiya variantining kutiladigan miqdori
— bu yuzaga chiqishi m um kin boMgan m iqdorlam ing ehtimollikka 
boMgan k o ‘paytmasidir. M asalan, agar siz m uzqaym oq sotish 
d o ‘koniga mablagMami joylashtirish 0,5 ehtim ollik bilan 5000 
dollar, 0,2 ehtimollik bilan 10000 dollar va 0,3 ehtim ollik bilan 3000 
dollar yillik darom adni keltiradi, deb o ‘ylasangiz, unda kutiladigan 
m iqdor quyidagicha boMadi:
5000*(0,5)+10000*(0,2)+3000*(0,3)=5400 dollar
Har bir alternativaning kutiladigan m iqdorni aniqlab, nati- 
jalam i m atritsa ko‘rinishida joylashtirgandan s o ‘ng rahbar qiyin- 
chiliksiz qaysi tanlov berilgan m ezonlarda yaxshiroq ekanligini an- 
iqlashi mumkin. Bu tanlov yuqoriroq boMgan k utiladigan miqdorga 
to ‘g ‘ri keladi.