‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

3.7. Iqtisodiy tahlilda ko‘p o‘lchovli taqqoslash
Ko‘p oichovli qiyosiy tahlil korxonalar faoliyati natijalarini kom­
pleks yoki umumiy baholash uchun zarur. Korxonaning moliyaviy risk 
darajasini baholash uchun ko'p oichovli tahlilni yuqori turuvchi bosh­
qaruv organlari, shuningdek, investorlar va banklar amalga oshiradi.
Korxonalar faoliyati natijalarini umumlashtiruvchi baholash odatda 
barcha ko‘rsatkichlar bo‘yicha olib boriladi. Biroq bunday kompleks 
baholashni amalga oshirish ancha murakkab. Misol uchun, tahlilga 
qilinayotgan korxona mehnat unumdorligi darajasi bo‘yicha boshqalar 
o ‘rtasida birinchi o ‘rinni egallaydi, ishlab chiqarish tannarxi bo‘yicha -
uchinchi, rentabellik darajasi bo'yicha - beshinchi va hokazo.
X o‘jalik faoliyati natijalarining bir xil baholanishini ta’minlash 
uchun «o‘rinlar summasi» metodiga asoslangan integral ko'rsatkichlami 
hisoblash algoritmi keng qoilaniladi. Lekin bu metodika jiddiy nuq- 
songa ega: ularda muayyan ko'rsatkichlar salmog'i va ulaming daraja- 
sidagi farq hisobga olinmaydi.
Tahlilda Evklid masofalari metodida tuzilgan k o ‘p oichovli qiyosiy 
tahlildan foydalanish yanada mos va istiqbolli yondashuv hisoblanadi. U 
har bir korxonaning nafaqat mutlaq ko'rsatkichlar kattaliklarini, balki 
ulaming etalon korxonaning ko'rsatkichlariga yaqinlik darajasini 
hisobga olishga imkon beradi.
K o‘p oicho v li qiyosiy tahlil masalalari yechimining amaliy jihatini 
ko‘rib chiqamiz.
l-bosqich.
Tizim ko‘rsatkichlari asoslanadi, ular bo'yicha korxona­
lar xo'jalik faoliyati natijalari baholanadi, bu ko'rsatkichlar bo'yicha 
m aium otlar jamlanadi va boshlang'ich m aium otlar matritsasi shakl- 
lanadi (3.8-jadval). Boshlang'ich m aium otlar ham korxonaning muay­
yan sanaga ahvolini hamda korxonaning faoliyat dinamikasini tavsif­
lovchi sur’at ko'rsatkichlarini aks ettiruvchi va o'sish koeffitsiyentlari 
ko'rinishida keltirilgan moment ko'rsatkichlari shaklida b o iish i mum­
kin. Bir vaqtning o'zida ham moment, ham sur’at ko'rsatkichlarini o'r- 
ganish mumkin.

---