‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Hujjatlashganligi.
Barcha iqtisodiy hodisa va jarayonlar sodir bo‘- 
lishi bilan tegishli boshlangich hujjatlarda qayd etiladi ham da axborot 
sifatida rasmiylashadi.
• 
Turli xil boiish i.
Hodisa va voqealar ko‘p manbalarda qayd 
etilishi, hajmi, mazmuni, shakli jihatidan bir-biridan farqlanadi.
• 
Ommaviyligi va hajmining kengligi.
Ko‘pgina iqtisodiy axborotlar 
tegishli shaklga ega bo‘lganligi, hisobot shakllarining yuqori organlar 
tomonidan tasdiqlanganligi ulami tushunishni, bilishni osonlashtiradi.
• 
D avr oralig'ida lakrorlanib turishi.
Tasdiqlangan m e’yoriy hujjat- 
lar muntazam to ‘lg‘azilib tegishli yuqori tashkilotlarga belgilangan davr­
da topshiriladi. Hisobot davrlari - choraklar, yarirn ham da yillik mud- 
datlarga b o iin ib axborotlar tuziladi.
• 
Qominlashganligi va chegaralanganligi.
Barcha yuqori organga 
topshiriladigan yoki ochiq e’lon qilinadigan iqtisodiy axborotlar davlat 
tashkilotlari, moliya vazirligi, iqtisodiyot vazirligi va soliq qo‘mitasi to­
monidan tasdiqlangan talab hamda shakllarga asoslanib tuziladi. Bozor 
munosabatlarida korxonalar uchun muhim sanalgan ayrim m aium otlar 
boshqalar uchiui maxfiy b o iib , faqat egasining mxsati bilan e io n qili- 
nishi mumkin.
• 
K o 'p qirraliligi va sermazmunligi.
Iqtisodiy axborotlar miqdoriy 
va qiymat oicham larida ko‘rsatiladi, boshlangich hujjatlarda korxona 
nomi, imzo chekuvchilaming naslnomasi, davri va mahsulotlaming 
turlari ko'rsatilgan holda rasmiylashadi.
Iqtisodiy maium otlarning aksariyat qismini hisob tizimi axborotlari 
tashkil etadi. Buxgalteriya hisobi m aium otlari esa iqtisodiy tahlilning 
axborotlari tarkibidayirik salmoqni egallaydi.
Axborot va m aium otlar mazmuniga ko‘ra turli xil b o iish i, ulaming 
manbalariga ham ta’sir etadi. Chunki har bir m aiu m o t miqdor va maz­
munini shakllantirib bera oladigan manbadan olinadi. Demak. manbalar 
tasnifi ham mazmun tasnifiga o ‘xshashdir.
Tahlil uchun kerakli manbalar quyidagi talablami bajarishi lozim:
1. Haqqoniy va xolis boiishi.
2. Manbalar tahlil maqsadlari uchun moslashtirilgan ham da keng 
imkoniyatli bo iishi, ya’ni reja, hisob va statistik m aiu m o tlar hodisa va 
jarayonlar mazmunini to iiq yoritishi kerak.

---

3. Iqtisodiy hodisa va voqealami ifodalovchi manbalar aniq o‘l- 
chamlarda aks ettirilishi lozim.
4. Barcha manbalaming umumiy birligi va uzviy bog‘liqligi saq- 
laniladi ham da ulardagi axborotlar bir-birini to‘ldirib turilishi taqozo 
etiladi.
5. Manbalardagi ko‘rsatkichlami aniqlanish tamoyillari va aks etti- 
riladigan davrlari mosligi ta’minlanishi zarur.
Ushbu talablarga javob beruvchi barcha axborot manbalari va ular- 
dan foydalanish tahlil natijalarining aniq va sermazmun bo‘lishiga im- 
kon yaratadi.
Iqtisodiy tahlilda foydalaniladigan barcha manbalaming ishonchli- 
ligini, aniqliligini va to ‘g ‘riligini tekshirish natijalarining samarali bo‘- 
lishiga zamin yaratadi. Barcha yig‘ma ma’lumotlarni har tomonlama 
to ‘g ‘riligi texnik va mazmunan turlar ajratilib tekshinladi.
Texnik tekshirish - axborot manbalarini arifmetik jihatidan to ‘g ‘ri- 
ligini, rasmiylashtirish qoidalariga rioya qilinganligi va ko‘rsatkichlami 
bir-biriga o ‘zaro mos kelishini e’tiborga olgan holda o‘rganishdir.
M isol uchun, moliyaviy hisobotning turli shakllaridagi m a’lumot- 
lami bir-biriga mosligini o‘rganish tartibi quyidagi jadvaldakeltirilgan.