‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

7.6. M oddiy zaxiralar va ulardan sam arali foydalanish
ko‘rsatkichlari tahlili
Moddiy zaxiralar ishlab chiqarish faoliyatining muayyan bosqichida 
foydalanishda bo‘lgan, shu jarayonda iste’mol etilgan, ishlab chiqarilgan 
mahsulot (ish va xizmat) tarkibiy asosini tashkil etadigan hamda uning 
tannarxiga o ‘z qiymatini to‘liq o‘tkazadigan mablag‘ardan tashkil topadi.
Iqtisodiy tahlilda moddiy zaxiralar holati va ulardan foydalanish da- 
rajasini ishlab chiqarilgan mahsulot (ish va xizmat) tannarxiga nisbatan 
o Lrganiladi. Mazkur m ablagiardan noishlab chiqarish yoki ishlab chi- 
qarishdan tashqari jarayonlarda foydalanish esa korxona sarflarining 
alohida tarkib qatori sifatida qaraladi.
Ishlab chiqarish omillari tarkibiga kiruvchi mehnat ashyolari va 
ulaming cheklanganligi, avvalo ulardan foydalanishni to ‘g ‘ri va maq- 
sadli boshqarishni talab etadi. Resurslar yoki mablag‘lar cheklanganligi 
bevosita ular zaxirasining tugashini va chegaralanganligini tavsiflaydi.
Mehnat ashyolari tahlilining mazmuni bevosita uning oldiga qo‘- 
yilgan vazifalardan kelib chiqadi. Tahlilda bevosita ashyoviy resurslar 
bilan korxonaning ta’minlanganlik darajasiga, ulardan samarali foyda- 
lanishning holatiga, mahsulot hajmini oshirishda ashyolami to‘g ‘ri bosh-

---

qarishning ahamiyatiga, ashyoviy resurslarni iqtisod qilish yuzasidan 
ichki imkoniyatlami belgilash v a y o ‘lga quyishga muhim ahamiyat beri- 
ladi.
Shu ma’noda iqtisodiy tahlil oldiga ham o‘ta muhim vazifalar qo - 
yilgan.
- moddiy resurslar ta’minoti rejasining bajarilishiga baho berish;
- resurslar va ular bo‘yicha m e’yorlarga qat’iy amal etilishini о rga- 
nish;
- moddiy resurslar va ulardan samarali foydalanishning darajasiga 
baho berish;
- moddiy aylanma mablag'lar aylanishini o'rganish;
- muhim samaradorlik ko‘rsatkichlari va ulaming o ‘zgarishini omil- 
li tahlil etish;
- malisulot hajmining o‘zgarishiga ta’sir etuvchi mehnat ashyolari 
bilan bog‘liq bo‘lgan omillami o‘rganish;
- ishlab chiqarish xarajatlari tarkibida mehnat ashyolarining salmoq 
k o ‘rsatkichlarini o‘rganish va shu kabilar.
Moddiy zaxiralardan samarali foydalanish ko‘rsatkichlariga quyi- 
dagilar kiritiladi:
- material sig‘imi ko‘rsatkichi;
- material qaytimi ko‘rsatkichi.
Material sig‘imi ko‘rsatkichi ishlab chiqarishga sarflangan material 
xarajatlami yoki moddiy resurslar qiymatini mahsulot hajmini tavsif- 
lovchi ko‘rsatkichlarga nisbati bilan aniqlanadi. Unga teskari bo‘lgan 
ko‘rsatkich material qaytimini tavsiflaydi. Ulaming hisob-kitobini quyi- 
dagicha ifoda etiladi.