5 .1 1 -r a s m . C h o k la rn i
sin a sh sx em a si:
1 — im puls tarqatgich;
2 — im puls qa b u l qilgich.
(
Bu yerda C - —
С — ultratovush impulsning yo‘1 uzunligi, mm;
г
T
— impulsni tarqalish vaqti, sek.
5.11-rasmda choklarni sinash sxemasi berilgan.Ulanma choklarda
ultratovushning tarqalish tezligi etalon chokdagi ultratovushning tarqalish
tezligi bilan taqqoslanadi.
5.5. Radiatsion usullar
Materiallarning fizik-mexanik xossalarini va qurilish konstruksiyalarining
nuqson (defekt)larini aniqlashda radiatsion usullardan ham foydalaniladi.
Bular orasida rentgen usuli, elektron tezlatkich (ycKopm^b)laming tormozli
nurlanish
usuli va
у —
usullar amaliyotda eng ko‘p tarqalgan usullardan
hisoblanadi. Ushbu usullar o‘zaro o‘xshash masalalami yechishda qo'llaniladi.
Pozitronlardan foydalanishga asoslangan radiografiya
usuli va issiqlik
neytronlari orqali yorituv usullari istiqbolli usullar sanaladi. Neytronlar
yordamida materialning namligi, pozitronlar orqali esa materialdagi charchash
kuchlanishlarini aniqlash mumkin.
Rentgen, elektron tezlatkichlarning
tormoz nurlanishi va
y —
nurlanishlar o'z tabiatiga ko'ra, vakuumda yorug'lik tezligida tarqaladigan
yuqori chastotali elektromagnit to'lqinlaridir. 0,5 dan 1000 keV gacha bo'lgan
diapozonda ishlaydigan rentgen apparatlari bulaming manbai vazifasini o'taydi.
Qatlamning yoritish chegarasi: metall uchun — 100, beton uchun — 350,
plastmassa uchun — 500 mm ni tashkil etadi. Yuqori energiyali tormozli
ionlashgan nurlanish uchun 35 MeV gacha bo'lgan
diapozonda elektron
tezlatkichlari manba vazifasini o'taydi. Ularning yordamida po'latni — 450,
betonni — 2000 mm gacha bo'lgan qalinlikda yoritish mumkin.
y —
nurlanishlaming manbalari radioaktiv izotoplar bo'ladi. Bunda yoritiladigan
qatlam metall uchun — 100, beton uchun — 300, plastmassa uchun — 500
mm gacha bo'lgan qalinlikda bo'lishi mumkin.
Radioaktiv moddalami qo'llash hamda ionlashgan nurlanish bilan bog'liq
bo'lgan ishlar tegishli me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solinadi.
Barcha
ishlar qat’iy yo'riqnomalar asosida bajariladi.
Sanitar qoidalariga binoan yoshi 18 ga to'lmaganlar nurlanish bilan
71
