‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

9.6-rasm.
9.7-rasm.
134

---

Tenzometrning ikkita po‘Iat uchli tayanchi 5 va 
6
bo'lib, vint 7 yordamida 
namunaga mahkamlanadi. Asbobni o'rnatish chog'ida u shtif (
8
) yordamida 
3,4 detallarga tortib qo'yiladi. Deformatsiyalar qiymati indikatorlar (9) dan 
olinadi.
Boyarshinov tenzometri yordamida shkalani o'zgartirmasdan 4% gacha 
bo'lgan deformatsiyalami o'lchash mumkin. Boshqa tenzometrlar bunaqa
keng diapazonga ega emas. Tenzometr bazasi /= 5 0 mm, kattalashtirish 
quwati 500 ga teng.
N am unalam i cho'zilish va siqilishga sinashda deformatsiyalami 
Lixaryovning «gidravlik richagli» tenzometrida o'lchash yaxshi natijalar 
beradi (
9
.
6
-rasm).
Ushbu tenzometrning asosiy qismlari qat-qat burmalangan (gofrirovka 
qilingan) metall quti 1,2 va unga tutashgan kapillyar naycha (3) bo'lib, 
yopiq bo'shliq hosil qiladi. Bo'shliq suyuqlik bilan to'ldirilgan. Namuna 
cho'zilganda bo'shliqning hajmi kattalashadi va naychadagi suyuqlikning 
sathi h miqdorga pasayadi.
Suyuqlik hajmining o'zgarmaslik shartiga asoslanib quyidagi tenglamani 
yoza olamiz:
( x R
2
 - t t R
2
 )AI = /iF
bu yerda: R — katta qatning o'rtacha radiusi, r kichik qatning o'rtacha 
radiusi, F — kapillyar kesimining yuzi. Bundan tenzometrning kattalashtirish 
koeffitsienti kelib chiqadi:
R2- r
7t
--------
F
O datda 
asbobning 
k attalash tirish 
koeffitsienti 
2000
atrofida bo'ladi.
Tenzometr namunaga vintlar (4) orqali 
o'm atiladi. Kapillyardagi suyuqlik sathini 
o'zgartirish va asbobni nol holatga keltirish 
uchun (5) vintdan foydalaniladi. Asbobning 
eng kichik bazasi 20 mm atrofida. Lixaryov 
tenzometrining umumiy ko'rinishi 9.7-rasmda 
tasvirlangan.
Mexanik tenzometrlaming ichida eng ko'p 
tarqalganlaridan yana biri G ugenberger 
tenzometri bo'lib, bazasi 
20
mm va kattalashtirish 
koeffitsienti 1000 ga teng (9.8-rasm).
Kichik bazali mexanik tenzometrlar kam
135

---

tarqalgan noyob asboblar sirasiga kiradi. Ayrim tadqiqotchilarning bunday 
tenzometrlaming qo'llanish chegarasini kengaytirishga yo'naltirilgan xatti- 
harakatlari yaxshi samara bermadi, chunki materiallarni sinashda katta 
bazali tenzometrlar yuqori pog'onada turadi, konstruksiyalami sinashda 
esa hozirgi davrda tenzometrlar o'mini allaqachon simli qarshilik uzatkichlar 
(uzatkichi soprotivleniya) egallab olgan.