‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

Ilmiy tadqiqotlar jarayonida о ‘tkaziladigan konstruksiya sinovlari
yangi 
ishlanayotgan temirbeton konstruksiyalarini hisoblashning nazariyasi va 
uslubiyatini takomillashtirish uchun zarurdir. Bunday sinovlar eksperimental- 
nazariy, loyiha-konstruktorlik ishlanmalarning tarkibiy qismi sanaladi. 
Tajribalar jarayonida beton va armaturaning o'zaro ta’siri, armaturaning 
soni, sifati va joylashuvini konstruksiyaning mustahkamligi, deformat- 
siyalanuvchanligi va yorilishbardoshligi hamda kuchlanish holatiga ta’siri 
o'rganiladi; konstruksiyaning real ishlash sharoiti bilan hisobiy gipotezalar 
orasidagi farq aniqlanadi va h.k. Bunday sinovlar qo'yilgan masalaga har 
taraflama javob beradigan maxsus ishchi dastur tuzishni, ba’zi hollarda esa 
ya’ni o'lchov asboblari va zaruriy uskunalar tayyorlashni talab etadi.
Yangi qurilgan inshootlar yoki konstruksiyalarning sinovi
ulami loyihaga 
qanchalik mosligini juda kam hollarda, asosan mas’uliyati yuksak bo'lgan 
inshootlarni (ko'priklar, fazoviy tom yopmalari va b.) foydalanishga 
topshirishdan oldin amalga oshiriladi.
175

---

Foydalanishda bo'lgan inshoot va konstruksiyalar
zarurat tugMlgan 
hollarda, masalan, inshootning yuk ko'taruvchi elementlariga qo'yiladigan 
yukni oshirishga ehtiyoj tug'ilsa yoki konstruksiya eskirsa yoki shikastlansa, 
uning haqiqiy mustahkamligini, bikiriigini va yorilishbardoshligini tekshirish 
maqsadida sinaladi.
12.2. Sinasb ishlarida qo‘llaniladigan asbob-uskunalar
12.2.1. Sinov presslari va mashinalari
Sinov mashinalari va presslar mexanik tajribaxonalarning asosiy asbob- 
uskunalaridan sanaladi.
Sinov presslari konstruksiya elementlari va namunalami siqishga sinaganda 
qo'llaniladi. Presslar gidravlik yoki mexanik uzatmali (privodli) bo'ladi. 
Presslaming siquvchi kuchi bir necha ming tonnagacha yetadi. Qudratli presslar 
faqat gidravlik uzatmali qilib tayyorlanadi. Presslarda maxsus jihozlar yordamida 
nafaqat siqishga, balki deformatsiyaning boshqa turlariga ham sinasa bo'ladi.
Ayrim sinovlami o'tkazishda presslardan tashqari maxsus va universal 
sinov mashinalaridan foydalaniladi. Masalan, cho'zilishga sinashda 
cho'zuvchi kuchlarni yoki cho'zilish deformatsiyalarini o'lchaydigan 
mashinalardan foydalaniladi. Cho'zilishga mo'ljallangan mashinalarning 
asosiy ishchi organi changal (zaxvat)lardan birini harakatga keltiruvchi 
mexanizm va namunani cho'zilishga bo'lgan qarshilik kuchini o'lchaydigan 
asbobdan iborat. Cho'zilish jarayonida sinalayotgan namunaning o'qi 
joylashuviga qarab mashinalarga gorizontal va vertikal turlarga ajratiladi.
Zo'riqishlar richagi uskunalar, richag-mayatnikli sistemalar, prujinali 
kuch o'lchagichlar, manometrlar, mesdozalar, kuch o'lchagich gidrot- 
silindrlar, kombinatsiyalashgan sistemalar va boshqalar yordamida o'lchanadi.
Qurilish tajribaxonalarida maksimal zo'riqishni 5 dan 80 mN gacha 
bo'lgan mashina va presslardan foydalaniladi. Agar sinalayotgan konstruksiya- 
laming o'lchamlari va talab etilgan yuk shu yerdagi sinov mashinalarida 
mavjud bo'lsa, sinovni aniqlik darajasi ancha past bo'lgan yig'ma stendlar 
o'rniga, aynan shu mashinalarda o'tkazish maqsadga muvofiqdir.
Sinov mashinalari (12.1-rasm) gidravlik ta’sir prinsipida ishlaydi. 
Mashina rama ko'rinashidagi vertikal staninaga ega, uning yuqorigi traversasiga 
ishchi tsilindr o'matilgan, uning ostida sinovlar o'tkaziladigan bo'sh joy 
ko'zda tutilgan. Boshqaruv pultida moy idishi, elektr uzatma va mayatnikli 
manometr joylashgan.
Zo'riqishning chegaraviy qiymati 50 tk (~500kN) dan yuqori bo'lgan 
mashinalarda boshqaruv pulti staninada alohida o'matiladi.
176

---