Ózbekistan Respublikası joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministrligi Samarqand mámleketlik veterinariya medicinası, Sharwashılıq hám biotexnalogiya universiteti Nokis filialı Veterinariya hám Zooinjeneriya fakulteti Zooinjeneriya

6-suwret Uy qoyanı
Joybarlastırılǵan juplawtirishdan 20 kún aldın juplawga tayarlanıwdı baslaw kerek Er adamlar juplawdan 14 kún aldın jo'xori menen puwlanǵan kartoshka ratsioniga kiritiledi. Urǵashılar birdey muǵdardaǵı pishen hám filial azıǵı menen konsentrlangan azıqǵa mútáj. Qoyanlardıń jınıslıq aǵzaların, sonıń menen birge, urǵashılardıń nipellarini tekseriw kerek. Eger olardıń dúzilisinde kemshilikler anıqlansa, ol halda shaxstı biykarlaw etiw kerek. Qoyanlar aktiv túrde eritilganda, olar tugamaguncha júz bo'lolmaydi.

7-suwret Kaliforniya qoyanları
Qaysı qoyanlar juplaw ushın sáykes keledi Qoyanlardıń hár túrlı zatları ámeldegi basqa waqıt er jetiw. Kishilew zatlar tezirek pishib etiledi. Ortasha 4 ayǵasha er adamlar hám áyeller jınıslıq iskerlikke tayın. Biraq qoyan ushın birinshi juplaw turmıstıń 5-ayınan aldın emes, er adam ushın bolsa - 7 aydan keyin ámelge asıriladı. Bunday halda, qoyanlar saw boladı. Geyparalar, bul halda násil jáne de shıdamlı boladı hám qoyan suti joqarı boladı, dep isenip, urǵashı 1 jasqa to'lgunga shekem erte turmıs qurıwǵa ruxsat beredi. Eń jaqsı nátiyjeler aldınǵı juplawlarda úlken násil hám jaqsı azıqlanǵan balalardı bergen urǵashılardı tańlaw arqalı eriwiladi. Eger ol qoyanlardı tutınıw qilsa, ol jaǵdayda bunday qoyan násilshilik padasınan shiǵarıladı. Qoyanlardı kóbeytiw boyınsha barlıq maǵlıwmatlar qápeslerge biriktirilgen stencillarda eń jaqsı belgilengen. Haywanlardı juplawdan aldın bagıw kerek emes. Olar semiriwshilik menen jınıslıq aktivlikti joytıwı múmkin, bul bolsa urıwlantirishni qıyınlastıradı. Biraq eger hayaldıń salmaǵı kem bolsa, ol jaǵdayda odan násil hálsiz, qoyanlardıń ósiwi páseytiwedi. Juplawdan bir neshe hápte aldın, bunday qoyan jo'xori, kepekli kartoshka hám pishen menen azıqlanadı. Óndiriwshilerdi tayarlaw hám tańlaw Eger wazıypa sap zatlardı etiwtiriw bolsa, ol jaǵdayda haywanlardıń standartlarǵa muwapıqlıǵın baqlaw júdá zárúrli bolıp tabıladı. Óndiriwshiniń salmaǵı keminde 3, 5 kg bolıwı kerek, qoyan bolsa úlken góshli zot 5 kg den. Qoyanlardı juplawtirish haywanlar eritilganda ámelge asırilmaydi, bul dáwirde olardıń denesi zaiflashadi. Urǵashısı birinshi moltdan keyin (ortasha, ol 5 ayǵasha tawsıladı ), er adam - ekinshiden keyin (7 ayda tawsıladı ). Jaz hám kuzda tuwılǵan qoyanlar gúzge qaraǵanda astelew pishib, keyin eritiladi. Kópshilik qoyan óndiriwshileri báhárde tuwılǵan násillerdi óndiriwshiler retinde alıwdı ábzal kórediler. Juplaw ushın qoyanlardı aldınan tayarlaw hám tańlaw kerek: olar vitaminlar hám minerallardı tolıq hám qosımsha túrde alıwları kerek. Bul, ásirese, turaqlı jumıslap shıǵarıwshılar bolǵan qoyanlar ushın júdá zárúrli bolıp tabıladı. Eger haywanlar yashasa jabıq jaylar, olar kúndizgi saattı 16 saatǵa shekem uzaytıradı.

Úyde juplaw principi fermada bolǵanı sıyaqlı. Tiykarǵısı, juplaw ushın qolay shárt-shárayatlardı jaratıw. Onıń ushın jay sonday bolıwı kerek, hesh qanday biygana faktorlar qoyanlardı processdan shalǵıtmaydi. Kemrek shawqım hám taza hawa bolıwı maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Bir waqtıniń ózinde bir neshe qoyanlardı juplawtirish jaqsılaw bolıp tabıladı. Bunday halda, bir hayaldıń sút óndirisi kem bolsa, balalar basqasına kóshiriliwi múmkin. Úyde qoyanlardı juplawtirish qoyandı tutıw dáwirinde júz boladı. Onıń dawam etiw waqti 3-5 kún. Keyin 8-9 kúnlik tánepis keledi. Bul pútkil jıl dawamında júz boladı. Birinshi ret ań 3-4 oyligida júz boladı, biraq hayal saw násildi alıp keliw ushın ele júdá jas. Tuwılǵannan keyin ertesi kúni qoyan taǵı juplawi múmkin. Bir er adam kúnine 4 urǵashı tańıwı múmkin. Biraq haywan sharshamasligi ushın hár 2 kúnde bir kúnlik dem alıw kerek. Hayaldıń fiziologiyasi oǵan ertesi kúni juplawga múmkinshilik beredi. Biraq bul waqıtta onıń tiykarǵı waziypası qoyanlardı bagıw bolıp tabıladı. Sol sebepli, ol balalardı bagıw waqtında onı er adamnan ajıratıw kerek.

Qishda qoyanlardı da juplawtirishingiz múmkin. Olar hátte qizdırıw bolmaǵan bólmelerde de kóbeyiwi múmkin. Biraq qattı suwıqlar bolǵanda, siz ele da ısıtǵıshnı qosıwıńız múmkin. Tiykarǵısı, qoyanlar júdá jaman munasábette bolǵan qaralamalardan shaǵılısıw bolıp tabıladı - olar tımawı múmkin. Haywan qápesleri qurǵaqlay bolıwı kerek. Qishda qoyanlarda juplaw dástúriy naǵıs boyınsha júz boladı. Geyde qoyan tek bir bala tug'adigan jaǵdaylar bar. Bul, itimal, organizmdiń ayriqshalıǵı menen baylanıslı. Bunday mashqalalardi aldın alıw ushın kúndizgi saat 16 saatǵa shekem dawam etiwi ushın xana daǵı lampalardı qosımsha túrde qosıw kerek. Kóshede júdá suwıq bolsa, balalar muzlab qalmawın támiyinlew zárúrli bolıp tabıladı. Bunday hawa rayında, eger ısıtǵısh bolmasa, tuwılıw dáwirinde haywanlardı uyge aparıw usınıs etiledi.

Dekorativ qoyanlardıń jumısı Dekorativ qoyanlardıń ortasha jemisdorligi jılına 7 tur. Haywanlar aman qalıw ushın gúresip atırǵan jabayı tábiyaatda tez-tez tuwılıw sebepli tur saqlanıp qaladı. Fermer xojalıqlarında o'stirilganda, násil derlik tolıq quwat menen saqlanıp qaladı, bul bolsa qoyanlardı kóp muǵdarda etiwtirishga múmkinshilik beredi. Qoyan juplawga tayın bolǵanda, bul onıń jınıslıq aǵzaları tárepinen anıqlanıwı múmkin - olar isikiradi hám aqshıl qızǵılt reń reńden qızıl rangga aylanadı. Ol ıshteyin joytıwı múmkin. Juplawni tezirek qılıw ushın azanda joybarlastırılǵan.

Sherikler tanısıwları ushın olar erga qoyıp jiberiledi. Birinshi ret 8 oyligida dekorativ zatlardı juplawtirish jaqsılaw bolıp tabıladı. Eń nátiyjeli shaxslar 5 jıl dawamında násilshilik retinde isletiledi. Dekorativ qoyanlardı juplawtirish natiyjeliligi 15 kúnden keyin tekseriliwi múmkin. Qoyandı sakrumdan ustap tekseriledi. Eger " noqat" qarındıń tómengi bóleginde sezilsa, ol halda hayal hámledar boladı. Qoyanlardıń tuwılıwı 30 -31 kúnden keyin júz boladı. Sap dekorativ zotning urǵashısı ádetdegi sıyaqlı 15 danege shekem 5 danege shekem balanı júrgizedi.

Qoyanlar ortasha 9 -10 jıl jasaydı. 6 jıldan keyin qoyanlardıń ónimliligi hám aman qalıwınıń tómenlewi baqlanadı. Birpara sút bózida átirapik ózgerisler sebepli sút islep shıǵarıw da azayadı. Hayal waqıt ótiwi menen kemrek háreket etedi hám salmaqlıq kásip etedi. Ol balalardı ezib taslawı múmkin. Davralar kemeymekte. Biraq barlıq haywanlarda qarmaqtıń kórinetuǵın bolıw waqtı individual bolıp tabıladı. Sol sebepli, hár bir qoyan násilshi ózi ushın qáwim ushın qoyandı joq etiw máselesin qabıl etedi.

Biraq fermer xojalıqlarında jasqa qaray óltiriw onsha keń tarqalǵan emes. Kóbinese qáwimnen shıǵıp ketiw 5-6 túrden keyin júz boladı. Bul sút óndiristiń azayıwı, biypushlıq hám kesellikler sebepli júz boladı. Tabıslı kesip ótiw menen, tuwılıw qábileti joqarı bolǵan er adamlar qáwim ushın taǵı 5 jıl sarplaydı. Basqa er adamlar 3 jıldan artıq bolmaǵan juplawga sáykes keledi. Qoyanlardı etiwtiriw ásirese qıyın emes. Biraq saw násil alıw ushın haywanlardı juplaw ushın ıqtıyatlılıq menen tańlaw, atatekten shaǵılısıw hám saqlaw ushın qolay sharayatlardı jaratıw zárúrli bolıp tabıladı.

Qoyanshılıq mámleketimizde tabıslı tarawǵa aylandı awıl xojalıǵı. Buǵan qoyanlardıń joqarı ónimliligi, tez ósiwi hám salmaǵı artpaqtası, urǵashı ushın qısqa hámledarlıq dáwiri járdem beredi. Qoyanlardıń jaqsı áwladın alıw ushın tek eń jaqsı shaxslardı kóbeytiw kerek. Úyde qoyanlardı juplawtirish juwapkerli process bolıp tabıladı. Bul máselege maman jantasıw menen qoyandıń " shańaraǵıda" genofondni sezilerli dárejede jaqsılaw múmkin. Urıwlantırıw shártleri Qoyanlar ónimli haywanlar bolıp tabıladı. Urǵashılar 4-5 aylıqta hámledar bolıwı múmkin, er adamlar altı aylıǵında urǵashı qoyandı jabıwǵa tayın. Anıq waqıt ga baylanıslı.

Kishkene, erte tuwılıwǵa tayın, 15-20 kúnden keyin jınıslıq etuk boladı. Tájiriybeli selektsionerlar qoyandıń juplawga tayınlıǵın tómendegi belgiler menen anıqlawları múmkin: urǵashı qornidagi terin utadı, qápes átirapında betoqat yuguradi hám qápestiń bir shetinen ekinshi shetine ot júrgizedi. Qoyanlar qishda hám jazda kóbeytiwge ılayıq ekenligin biliwińiz kerek. Hayaldıń jınıslıq tutıw dáwirinde juplawga ruxsat beriledi. Jazda - hár 6 -7 kúnde, qıs aylarında - hár 9 -10 kúnde. Qoyandı qoyannan qanday ajıratıw múmkin Eger násildi dawam ettiriw ushın qaldırilmasa, ne ushın bul zárúrligi mudamı da anıq emes.

Bul haywanlardıń qawipsizligi ushın da zárúr. Túrli jinsdagi qoyanlar birge otırǵanda, er adamlar jánjellerdi uyushtiradilar, mudamı da itibardan shette qalmaytuǵın názik jaralar keltirediler. Qoyanlar bir aylıq bolǵanınan aldın jinsdagi anıq ayırmashılıqlardı kórip shıǵıw múmkin boladı. Hayaldıń ayriqsha " loopi" bar, er adamdıń moyaklar jaqsı paypaslanadi. Urǵashı hám er adamdı basqa belgiler menen de ajrata alasız. Urǵashısında denesiniń iymek sızıqları domalaqlaw, kólemli krup, teri bolsa jumsaqlaw boladı. Er adamdıń fizikasi kúshlilew, krup tar, bası úlkenlew. Eger siz qoyanlardı qasında eksangiz, ayırmashılıqlar ájayıp boladı. Qoyanlardıń 4 aylıq yamasa odan kóp jasında júz bolıwın esapqa alsaq, bul waqıtta ekilemshi belgiler qashannan berli anıq.

Juwmaq
Násilshilik jumıslarınıń áhmiyeti hám wazıypaları awıl xojalıǵında haywanlar islep shıǵarıw quralı retinde xızmet etedi, sol sebepli onıń sapası nátiyjelililik faktorı bolıp esaplanadı. Awıl xojalıq haywanları jetilistiriw, olardan oliniadigan ónim muǵdarın kóbeytiw hám sapasın jaqsılawdıń hasası boladı..Násildor haywanlar tuwrı azıqlantirilib, saqlanganda joqarı ónim beriw múmkinshiligine iye. Kópshilik jaǵdaylarda qaramallar jemisdorligining tómenligi tek ǵana azıqalar muǵdarı hám sapasınıń talap dárejesinde bolmawi, ekinshiden bolsa olardıig násil sapalarınıń tómenligi menen baylanıslı. Ásirese kópshilik tuqım haywanlardıń jergilikli sharayatlarǵa tolıq uyqas kelmewi, qabıl etilgen islep shıǵarıw processleri talaplarına juwap bermasligi menen anıqlama beriw múmkin.
Sutshilik qaramalchiligida násilshilik jumıslariniig tiykarǵı baǵdarı siyirlar sút jemisdorligini asırıw, sút quramın jaqsılaw hám olardıń texnologiyalıq
kórsetkishlerin talaplar dárejesine jetkiziw menen bahalanadı. Bunnan tısqarı násilshilik jumıslarında olardıń denesiniń bekkemligi keselliklerge shıdamlıǵı, jergilikli azıqalarga maslasqanlıǵı itibardan shette qalmawı kerek.
Hár bir arnawlı bir xojalıqta násilshilik jumıslarınıń sisteması, anıq maqsetke
qaratilmog'i kerek. Qaramalchiliklarni jaqsılaw processinde birinshi náwbette olardıń muǵdar kórsetkishleri inabatqa alınıp, sapa kórsetkishlerin esten shıǵarmaǵan halda alıp barıladı. Sút qaramalchiligida: siyirlar tiri salmaǵı, sút muǵdarı, sút quramındaǵı may hám belok muǵdarı, sút beriw tezligi; góshdor qaramalchiligida bolsa tiri salmaq, tez yetiluvchanlik hám 1 kg salmaq asıwına sarplanǵan azıqa birligi tiykarǵı kriteryalar etip alınadı. Sút qaramalchiligida seleksiya nátiyjeleri genetikalıq faktorlar esaplanǵan tiykarǵı belgilerdiń ózgeriwshenligi, hám de belgilerdiń naslden naslge beriliwi, qaytarılıwı hám korrelyasiya koefficiyentleri kórsetkishlerine baylanıslı.