Ózbekistan respublikasí joqari bilim, PÀn hàm innovatsiyalar ministrligi

Yodometrik titrlash usılı
Bul usıl erkin yad I2 dıń ion I- haldaǵı yadqasha qaytarılıwı menen baylanıslı bolǵan oksidleniw procesine tiykarlanǵan : I 2+ 2 e -> 2 I -yamasa 1" ionların I2 ge shekem oksidleniwi: I--2 yo> I2
Yodometriya usılında erkin yad salıstırǵanda kúshsiz oksidleytuǵın, yad anioni I“ bolsa — kúshli qaytarıwshı bolıp tabıladı. Titrimetrik analizda yad eritpesinen paydalanıp qaytarıwshılardı muǵdaroni anıqlawda hám I- eritpesinen paydalanıp oksidlovchilar muǵdarın anıqlawda paydalanıladı. I2 eritpesi kraxmal qatnasıwında kók rangga bo'yaladi. Qandayda bir qaytarıwshı eritpesin yad eritpesi menen titrlansa, reaksiya tawsılǵanda (ekvivalent noqatda ) artıqsha yad tamshısınan eritpe kók rangga kiredi. Eger yad eritpesine kraxmal qatnasıwında qaytarıwshı eritpesi qosılsa, reaksiya tawsılǵanda eritpediń kók reńi joǵaladı. Qaytarıwshılar muǵdarı yad eritpesi menen tap 'g 'ri titrlash yamasa qayta titrlash usılı menen anıqlanadı. Qaytarıwshılar muǵdarın qayta titrlash usılı arqalı anıqlaganda tekserilip atırǵan eritpege artıqsha muǵdarda titrlangan yad eritpesi qosıladı. Anıqlanıp atırǵan element menen yodning ekvivalent muǵdarı reaksiyaǵa kirisiwedi. Yodning awısıq bólegi jumısshı eritpe — natriy tiosulfat menen titrlab anıqlanadı. Sonday etip, yodning ulıwma hám reaksiyaǵa kirispegen bólimlerin bilgen halda tekserilip atırǵan elementqa ekvivalent bolǵan yad muǵdarı esaplanadı. Oksidlovchilar muǵdarı orın almaslaw usılı menen anıqlanadı. Bunda kislotalı ortalıqta oksidleytuǵın eritpesine artıqsha kaliy yad eritpesi qosıladı. Oksidlovchilarning KI ga tásiri nátiyjesinde ekvivalent m iqdorda molekular yad ajralıp shıǵadı..
III. Analiz nátiyjeleri.
III. 1. Yodometriyaning qollanıwı
Bul usılda kraxmal - indikator, ol yad menen tap 'q kók reńli adsorbsion kompleks - aralıq birikpe payda etedi. Yodometriya usılında nátiyjelerdiń anıqlıq dárejesi joqarı bolǵanı ushın bul usıl klinikalıq analizda keń qollanıladı. Yodometriya usılı menen qan daǵı qant, qıshqılanıwaza ferm enti muǵdarı, sanitariya -gigienik analizda - xlorli hák quramındaǵı aktiv xlor, suwdaǵı qaldıq xlor muǵdarı anıqlanadı. Yodometriyada indikator retinde de kraxmal qollanıladı. Tek sonı itibarǵa alıw kerek, ónimdi titrlash usılında kraxmal titrlanuvchi eritpege reaksiyada ajralıp shıqqan yodni Na₂ S₂O₃ eritpesi menen yarımısın titrlab bolǵandan keyin qosıladı. Bunda kraxmal kók rangga kiredi jáne onı Na₂S₂O₃ eritpesi bilan rangsizgacha titrlanadi.
Qollanıwı : Usılda bir qatar oksidlovchilar H₂O, CuSO₄, K₂Cr₂O₇, KMnO₄, Na₃ AsO₄, J₂ hám J basqalar anıqlanadı. Mısalı : Yodimetrik titrlash. Usıldıń mánisi. Usılda yodning titrlangan eritpesi menen qaytarıwshılardı

Juwmaq
Juwmaq etip sonı da aytıw kerek, búgingi kúnde ―Analitik ximiya páni basqa pánler menen tikkeley baylanıslı. Analitik ximiya awıl xojalıǵında da úlken áhmiyetke iye esaplanadı. Yodometriya metodına keledigon bolsaq, bul metod yad barlıq galogenler sıyaqlı elektronların ańsat bere alatuǵın elementlardan elektronlardı qabıl etedi, sol sebepli erkin yad kaliy permanganatlardan derlik kúshsiz oksidleytuǵın esaplanadı. Yodometriyada indikator retinde kraxmal eritpesinen paydalanıladı.
Ekenin aytıw kerek, erkin yad kraxmal eritpesin kók rangga bo'yaydi. Eger qandayda bir qaytarıwshı eritpesi kraxmal qatnasıwında yad eritpesi menen titrlansa, ekvivalent noqatqa erisilgennen keyin eritpege artıqsha bir tamshı yad eritpesi qosılǵanda turaqlı kók reń payda boladı. Kerisinshe, yaǵnıy yad eritpesine kraxmal qatnasıwında qaytarıwshı eritpesinen az-az qosıp titrlash xam múmkin. Keyingi xolatda ekvivalent noqattı anıqlawda eritpediń kók reńi joǵalıp ketiwinen paydalanıladı. Sonday etip, yodometrik titrlash jolı menen qaytarıwshılardı anıqlawda standart eritpe retinde yad eritpesi isletiledi, oksidlovchilarni anıqlawda bolsa jumısshı eritpesi retinde natriy tiosulfat eritpesi isletiledi. Yad hám quramında bul element ámeldegi bolǵan ónimler jurtımız xalqı ushın da zárúrli áhmiyetke iye. Boisi, mámleketimiz yad dáregi esaplanǵan teńiz hám okeanlıqtan uzaqta jaylasqan. Bunnan tısqarı, Oraylıq Aziya aymaǵında hawa temperaturası júdá joqarı bolıwı topıraq quramındaǵı yad statyasınıń da bug'lanib ketiwine sebep boladı. Bul bolsa, óz gezeginde, yodning ósimlikler hám azıq-túlik ónimleri arqalı adam organizmine jetkilikli bolǵan muǵdarda qabıl etiliwin chekleydi. Sonday eken, yad jáne onıń birikpelerin islep shıǵarıw medicina, qolaversa, sanaat talabı bolıp, ilim aldındaǵı zárúrli wazıypalardan biri esaplanadı. Sanaat kárxanaları aqaba suwi quramınan yodni ajıratıp alıw bolsa ekologiyamız ushın da áhmiyetli.
Xalqımızdıń yad jáne onıń birikpelerine bolǵan jıllıq ortasha talabı 16 mıń tonnanı quraydı. Farmacevtikada, azıq-túlik sanaatında, veterinariyada, mineral tóginler óndiriste, ximiya sanaatında katalizator retinde, arnawlı shıyshe, janar may, sintetik kauchuklar alıwda isletiliwinen ekenin aytıw kerek, oǵan talap joqarı, importda bólek ornı bar. Holbuki, jurtımızda bul element rezervleri jetkiliklishe. Quramında yad bolǵan jer astı suwi tiykarlanıp, Ferǵana, Buxara -Qarsı hám Ústúrt platosi artezian háwizlerinde bar. Sonıń menen birge, Surxondaryo wálayatınıń artezian háwizlerinde quramında yad bolǵan 6 rezerv anıqlanǵan. Bular Uchqizil, Xavdak, Kakaydi, Jawınnan suw ishetuǵınkor, Jayranxona hám Eski Termiz gidrotermal aymaqları bolıp tabıladı. Bunday aymaqlardan shıǵıp atırǵan aqaba suwning tazalanmasligi topıraq quramı hám ósimlikler álemine zıyan jetkeredi. Bolsa shıǵındı suwning quramında brom, xlor sıyaqlı elementlar da kóp muǵdarda ámeldegi bolıp, yad ajıratıp alıw processinde suw usı elementlardan da tazalanadı.