Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Lo iloxa illollox
|
Tohariston.
Hozirgi shimoliy afg’oniston, o’zbekiston va Tojikistonning janubiy rayonlarida joydashgan bu ilk o’rta asrlar o’rtasida tangalar, xususan, kumush tangalar zarb qilish sososniylarning kuchli tasiri ostida edi. Bu yerda sosoniylarning turli tuman tangalari tarqalishi P eroz va Xusrav 1 Anushervonlarning mahalliy tangalari paydo bo’lishiga olib k eldi. Bu xil tangalarda qisqa – qisqa Baqtriya, ba'zan sug’d yozuvlaridan iborat natchikamlar – tavqiy, xilma – xil bosh kiyimlar kiygan hukumdorlarning yon tomnidan olingan minatura suratlari hatto hayvonlar suratlari diqqatga sazovordir. 40 Bu davr taraqqiyotida Farg’ona vodiysi iqtisodiy rivojlanish girdobiga tortiladi. Vodiyda Xitoy tangalari tez - tez uchraydi, ayrim viloyatlarida esa rim tangalari ko’zga tashlanadi (O’ratepada shunday tangalar xazinasi topilgan), bularning bari xalqaro savdoning keng miqyosda olib borilganligidan, unga O’zbekistonning ko’pgina viloyatlari tortilganligidan dalolat beradi. By esa Farg’ona viloyatining iqtisodiyoti jadal rivojlanganligidan dalolat beradi. O’zbekistan territoriyasida mahalliy tangalar bilan bir qatorda chet ellardan keltirilgan tangalar ham uchraydiki, bu O’zbekiston viloyatlarining xalqaro savdo bilan keng shug’ullanganligini ko’rsatadi. Ettinchi asrdan boshlangan arablar istilosi Turkistonni xam o’z domiga tortdi. Bu ijtimoiy xayotning xamma soxalariga ta`sir ko’rsatish bilan bir qatorda tangasozlik soxasida xam muxim bosqich bo’ldi. Arablar xalifaligi barpo qilingan dastlabki yillarda Vizantiya va Somoniylar davrida zarb qilingan tangalar savdo muomalasida ishlatilgan. SHundan so’ng xalifalik o’sha davr tangalarini chiqarishni davom ettirgan. Lekin tangalardagi Vizantiya imperatori yoki Somoniylar xukmdorining tasviri arab yozuvi bilan zarb qilingan. Ettinchi asrning so’ngida Abdumalik Umaviy pul isloxoti o’tkazib, musulmon tangasini zarb qilishga asos soldi.SHundan e`ti boran tangalar sof epigrafik, ya`ni ularda faqat yozuvlar joylashtiriladigan bo’ldi. Bu davrda zarb etilgan yangi tangalar xar ikki tomonida xam tasvirlarni yo’qligi bilan oldingi tangalardan ajralib turar edi. Asta-sekin yozuvlar bir tartibda yozila boshlandi. Tanganing old tomoniga "Lo iloxa illollox", orqa tomoniga esa "Muxammad olloxning rasuli" degan yozuvlar bitilgan. Aylanma yozuvlar ko’proq suralaridan iborat. SHunisi muximki. tanganing old tomonida tanganing nomi, zarbxona nomi xijriy xisob bo’yicha tanganing zarb etilgan yili keltirilgan. 41 Xalifalikda oltindan. kumushdan. misdan tangalar zarb qilingan ularning nomlanishi metalga bog’liq edi. Oltin tangalar – dinor, kumush tangalar – dirxam, mis tangalar - ful’s deb atalgan. Ilk musulmon tangalari ismsiz bo’lgan. Keyinroq xalifalarning, noiblarning va xokazolarning ismlari paydo bo’ladi. Musulmon tangalardagi yozuvlar ko’fiy usulida yozilganligidan VIII - IX asrlardagi tangalar ko’pincha kufiy tangalar deb yuritilgan. Dinor va dirxamlarni faqat dastlabki vaqtlarda xalifalikkina zarb qilish xukukiga ega bo’lgan. Mis tangani esa vorislar, amirlar tanga chetiga uz nomlarini yozdirib zarb qilishlari mumkin edi. Oltin tanga tashki savdo uchun zarb qilingan edi. Xalifalik savdosida kumush tangalar dirxamlar pul muomalasini asosini tashkil etgan. Ular xalifalik va uning xalqaro savdosini etarli darajada ta`minlaganlar. Movorounnaxrda arablar istilosidan keyingi dastlabki vaqtlarda umumxalifa tangalari bilan bir qatorda maxalliy eski tangalar xam muomalada bo’lgan va arablar uz noiblarining nomlari bilan arab yozuvida shunday tangalarni zarb qilganlar. Asta-sekin bu erlarda xam umumxalifalik tangalari dirxam, ful’slar zarb qilina boshlagan. VIII-IX asrlarda Buxoro. Samarqand, SHoshda SHunday tangalar zarb qilingan. Bundan tashqari vaqti - vaqti bilan tangalar zarb qiladigan shaxarlar xam bo’lgan. Mas,: Muaskar ash- Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|