Ўзбекистон республикаси халқ

1. Masalaning berilgan shartiga savol qo’yish va berilgan savolni 

o’zgartirish 
Bunday mashqlar berilgan sonlar va izlanayotgan son orasidagi bog’lanishlar 
haqidagi bilimlarni umumlashtirishga yordam beradi, chunki bunda bolalar
ma’lum berilgan sonlar bo’yicha nimalarni bilish mumkinligi o’zlashtiradilar. 
Masalan: ,,Bitta qutida 48 ta qalam, 2-qutida esa 12 ta qalam bor. O’quvchlar
quyidagi savollarni qo’yishlari mumkin: Bir qutida ikkinchi qutiga qaraganda 
nechta ko’p (kam) qalam bor? Ikkala qutida nechta qalam bor? Ikkala qutida
baravar qalam bo’lishi uchun biridan ikkinchisiga nechta qalamni olib solish 
kerak? Va hokazo amal bilan yechiladigan bo’lsin, yoki tezlik haqida, bahor
haqida va hokazo so’ralsin yoki masalada ko`rsatilgan amal bilan yechilsin. Ba’zi 
masalarni yechib bo’fgandan so’ng, bolarga masala sazolini o’zgartirishai taklif
qilish foydalidir. 


2. Berilgan savol bo’yicha masala shartini tuzish 
Bunday mashiqlarni bajara yotganda o’quvchilar izlanayotgan sonni topish 
uchun qanday berilgan sonlarga ega bo’lishi kerakligini aniqlaydilar. Bu ham
berilgan son va izlanayotgan son orasidagi bog’lanishlar haqidagi bilimlarni 
umumlashtirishga olib keladi. Masalani savoli quyidagicha bo’lgan masala shartini
tuzish haqida topshiriq berilsin 2ta bochkada necha chelak suv bor. Bolalar masala 
shartida har bir bochkada necha chelak suv borligi yoki bochkalarni birida suvli
chelak soni va birinchi hamda ikkinchi bochkada suvli chelak sonining ayirmasi 
yoki munosabati berilishi mumkinligini aniqlaydilar. Tuzilgan masalalarning har
birini bolalar mustaqil yechadilar. 


3. Sonli ma’lumotlarni tanlash yoki ularni o’zgartirish 
Bunday mashqlar asosan o’quvchilarni real miqdorli munosabatlar bilan 
tanishtirish maqsadida hizmat qiladi. Masalan, bolalarga berilgan sonlari umuman
tushurib qoldirilgan masala teksti to’liq beriladi. ,,Bir xil … ta ko’ylakka … metr 
material ketdi. … metr shunday materialdan nechta shunday ko’ylak tikish
mumkin? o’quvchilar qanday sonli ma’lumotlarni birdaniga qo’yish mumkinligini 

---

28
aniqlaydilar. Ko’ylaklar sonini birdaniga berish mumkin, sarf qilingan material 

metrlari soni esa hisoblash yo’li bilan topiladi. Bu masalaga kiritilmagan yana 1
son bitta ko’ylakka sarf qilingan material metrlari soni ko’zda tutiladi. Ba’zi sonli 
ma’lumotlarni boshqalari bilan almashtirishga doir mashqlar alohida qiziqish
tug’diradi, bunda masala qandaydir boshqa usul bilan yechilishi kerak.