Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

JK 18-moddasi 2-qismiga ko‘ra, aqli norasolikning tibbiy mezoni 
quyidagi to‘rtta guruh ruhiy kasallikning mavjudligida ko‘rinadi: 
– surunkali ruhiy kasallik; 
– vaqtinchalik ruhiy kasallik; 
– aqlning pastligi; 
– kasallikning boshqa holatlari. 
Tibbiy mezonni o‘rnatish uchun qonunda ko‘rsatilgan biron-bir ruhiy 
kasallikning xohlagan guruhidan aqalli bittasi mavjud bo‘lishi lozim. 
Sud psixiatriyasi va jinoyat huquqida surunkali ruhiy kasalliklarga 
amalda davolab bo‘lmaydigan yoki qiyin davolanadigan ruhiy kasalliklar 
taalluqlidir. Mazkur kasalliklar rivojlanish yoki o‘tib ketish xususiyatiga 
ega. Ular kasal ruhiyatini chuqur va turg‘un o‘zgarishlarga olib keladi. 
Sud psixiatriyasida bunday ruhiy kasalliklar deb, quyidagilar qabul 
qilingan: shizofreniya, epilepsiya, maniakal-depressiv psixoz, miya sifilisi, 
245 

---

progressiv falajlik, qarilik aqli zaifligi, epidemik entsefalit va boshqa qiyin 
davolanadigan yoki umuman davolab bo‘lmaydigan ruhiy kasalliklar. 
Shizofreniya – bu surunkali o‘sib boruvchi ruhiy kasallikdir. Biroq, 
bu kasallikning mavjud bo‘lishi shaxsning jinoyat sodir etishda aqli 
rasoligi to‘g‘risidagi masala yuridik mezonidan kelib chiqib aniqlanadi, 
agar u muayyan holat va zarur vaziyatga xos bo‘lsa, shaxsning ayni 
paytdagi ruhiy holatiga ta’sir o‘tkazuvchi holatlar hisobga olinib hal 
qilinadi
1
.
Epilepsiya («yiqiluvchi kasallik») – bu mushaklarning tortishuvi va 
tortishuvisiz boradigan paroksizmlardan, psixozlar, chuqur darajadagi aqli 
zaiflikka olib keladigan, o‘ziga xos shaxs o‘zgarishidan va klinik 
ko‘rinishidan iborat bo‘lgan kasallik. Berilgan guruhdagi ruhiy kasalliklar 
orasida sud-psixiatriya amaliyotida keng tarqalganlik bo‘yicha epilepsiya 
shizofreniyadan keyingi ikkinchi kasallik hisoblanadi. Kasallikdagi 
tutqanoqlar soni har xil, to‘satdan turli paytda va turli joyda bo‘lishi 
mumkin, ya’ni hayoti davomida bir martadan to sutkasiga bir necha 
martagacha. Qoidaga ko‘ra, kasallar tutqanoq paytida hushidan ketadi, 
o‘ziga kelganda esa, hech narsani eslay olmaydi. Shu bilan birga, 
epilepsiyada shizofreniyadagi kabi, jinoyat sodir etish vaqtida shaxsning 
aqli rasoligi istisno etilmaydi
2
.