Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti
Yüklə 1,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
NOTA BENE !
Jinoyat to‘g‘risidagi qonun hujjatlarining huquqiy prinsiplari jinoyat-huquqiy normalarda mustahkamlangan va Jinoyat kodeksi vazifalaridan kelib chiqqan holda jinoiy javobgarlikning umumiy asoslarini, yo‘nalishini va hajmini belgilovchi tayanch g‘oyalardir. Kodeks vazifalaridan farqli o‘laroq, jinoyat to‘g‘risidagi qonun hujjatlari prinsiplari jinoyat-huquqiy siyosatning yo‘nalishini aks ettirmasdan, balki uni amalga oshirishning ayrim tayanch usullarini belgilab beradi. Aynan Kodeksning vazifalari jinoyat to‘g‘risidagi qonun hujjatlarining xususiyatlari va prinsiplar tizimini belgilab beradi. Prinsiplarning kodeks vazifalari bilan avvaldan belgilab qo‘yilganligi mazkur g‘oyalarning rahbariy asoslar sifatidagi xususiyatiga ta’sir etmasligini qayd etib o‘tish lozim. Prinsiplarning bo‘lmasligi kodeks vazifalarini faqat deklarativ xususiyatgagina ega qilib qo‘yadi. Amaliyotda belgilangan prinsiplardan chekinish ularni bajarmaslikni va jinoyat to‘g‘risidagi qonun hujjatlarining vazifalarini amalga oshirmaganlikni bildiradi. Demak, vazifalar va prinsiplar birgalikda jinoyat-huquqiy tartibotning va ijtimoiy munosbatlarni himoya qilishning asosini tashkil etadi va aynan shuning uchun Kodeks «Jinoyat kodeksining vazifalari va prinsiplari» bobi bilan boshlanadi. Jinoyat kodeksining prinsiplari yangi huquqiy me’yorlar ishlab chiqish va qonunni qo‘llash amaliyotida rahbariy ahamiyatga ega umumiy g‘oyalardan iboratdir. Mazkur g‘oyalarning huquqiy me’yorlar shakliga keltirilishi ularga o‘zgacha ijtimoiy mohiyat baxsh etadi, ularni tartibga soluvchi ta’sirchan omillarga aylantiradi. Qonunda aks etganidan so‘ng ular insonlarning huquqiy ongiga ta’sir etuvchi qonun yaratish va uning huquqiy qo‘llash jarayonida rioya etilishi lozim bo‘lgan majburiy me’yorlar xususiyatini kasb etadi. Prinsiplarning huquqiy mohiyati O‘zbekistonning butun hududida ularni tushunish va qo‘llashda yagona yondashuvni ta’minlaydi. Prinsip-normalarning fuqarolarga ta’siri ularning fuqarolarni tarbiyalash, ularning huquqiy ongini shakllantirishiga ko‘maklashuvchi va 21 shu orqali jinoyatchilikning oldini olish, ijtimoiy munosabatlarni sezilarli zarar yetkazilishidan himoya qilishdan iboratdir. Me’yoriy-huquqiy prinsiplarning fuqarolarga ta’siri kodeksda belgilangan qoidalarni buzmaslikka da’vat qilish darajasidagi ularning huquqiy ongini shakllantirish va bu qoidalarga faqat davlat va jamiyat manfaatlari nazaridan emas, balki o‘zining shaxsiy manfaatlaridan kelib chiqqan holda yoki bo‘lmasa davlat tomonidan o‘rnatilgan inson va fuqarolarning huquq va erkinliklarini ta’minlashning realligidan, boshqa shaxslarning huquqlari va erkinliklarini hurmat qilish zarurligidan kelib chiqqan holda rioya ettirish maqsadini ko‘zlaydi. Kodeksda jinoyat to‘g‘risidagi qonun hujjatlarining yetakchi g‘oyalarini mustahkamlovchi maxsus moddalar mavjudligi olib borilayotgan jinoyat-huquqiy siyosatning vazifalarini samaraliroq hal etish va uning mohiyatini chuqurroq anglab yetishga ko‘maklashadi. Huquqiy prinsiplarning dastlabki tergov, prokuratura va sud idoralarining mansabdor shaxslarga ta’siri, o‘z navbatida, jinoyat to‘g‘risidagi qonun hujjatlarining to‘g‘ri qo‘llanilishi, inson huquqlari va erkinliklarining himoya qilinishiga va bu boradagi O‘zbekiston Respublikasi jinoyatga oid siyosatini yurg‘izishning barqarorligi va birligi, shuningdek, xizmat vazifalarini bajarishda talabchanlik va shaxsiy mas’uliyatni oshirishdan iboratdir. Qonun ijodkorligi jarayonida huquqiy prinsiplarning ta’siri alohida ahamiyat kasb etadi. Prinsip-normalar qonun chiqaruvchi organning qonun chiqarish, unga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish hamda bekor qilish bilan bog‘liq bo‘lgan faoliyatiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Jinoiy-huquqiy normalarni ishlab chiqish va qabul qilish jarayonida qonun chiqaruvchi jinoyat to‘g‘risidagi qonun hujjatlarida mustahkamlangan rahbariy g‘oyalar tizimiga tayanadi. Huquq sohasining har biri uchun taalluqli bo‘lgan umumiy g‘oyalar 3- moddada keltirilgan huquq sohasining har bir tarmog‘ida inobatga olingan. Jinoyat kodeksi mavhum umumijtimoiy qadriyatlarni nazarda tutmaydi, balki aniq huquqiy hodisalarni ifodalaydi. Misol uchun, umumijtimoiy prinsip sifatida tan olingan qonuniylik prinsipining 22 mazmun-mohiyati Konstitutsiya va qonunning ustunligida aks etadi. Jinoyat kodeksining 4-moddasida keltirib o‘tilgan «sodir etilgan qilmishning jinoiyligi, jazoga sazovorligi va boshqa huquqiy oqibatlari faqat Jinoyat kodeksi bilan belgilanadi», deb mustahkamlangan normativ- huquqiy normada jinoyat-huquqiy prinsiplarning aniqligi alohida tavsifga ega ekanligini ko‘rish mumkin. Qonuniylik prinsipi Jinoyat kodeksida mustahkamlangan prinsiplarning tartibini boshlab beradi. Biroq, buni bir prinsipning boshqa bir prinsipdan ustunligi sifatida tushunmaslik kerak. Jinoyat kodeksining Yüklə 1,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|