Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

2-§. Jinoyat huquqi predmeti va metodi 
Huquq tarmog‘i sifatidagi jinoyat huquqining predmetini 
davlatning maxsus vakolatli organlari va jinoyat sodir qilgan shaxs 
o‘rtasida vujudga keladigan muayyan ijtimoiy munosabatlar tashkil qiladi. 
Jinoyat huquqi muhofaza qiladigan predmetlarga shaxs, uning huquq 
va erkinliklari, davlat va jamiyat manfaatlari, mulkchilik, tabiiy muhit, 
tinchlik va insoniyat xavfsizligi kiradi (JK 2-moddasi 1-qismi). Bu 
ijtimoiy munosabatlar doirasi jinoyat huquqining huquq sohasi sifatidagi 
o‘ziga xos xususiyatlarini belgilaydi. Jinoyat-huquqiy normalar vositasida 
tartibga solinishi natijasida bu ijtimoiy munosabatlar jinoyat-huquqiy 
munosabatlarga aylanadi. Bu munosabatlar, odatda, jinoyat sodir etilishi 
oqibatida yuzaga keladi. Ushbu munosabatlarning yuzaga kelishiga JKda 
nazarda tutilgan boshqa holatlar ham yuridik fakt sifatida asos bo‘lishi 
mumkin. Jinoyat-huquqiy munosabatlar aybdorni jinoiy javobgarlikka 
tortish muddatining o‘tib ketishi, ayblov hukmining ijro etilishi, 
sudlanganlik muddatining tugashi (olib tashlanishi) yoki jinoiy javobgarlik 
va jazodan ozod qilish munosabati bilan tugaydi. Jinoyat-huquqiy 
munosabatlarning subyekti bo‘lib maxsus vakolat berilgan organlar orqali 
davlat hamda aniq jinoyat tarkibi alomatlari mavjud bo‘lgan, jinoiy jazo 
qo‘llash tahdidi bilan qonun tomonidan taqiqlangan qilmishni sodir qilgan 
shaxs hisoblanadi. Shunga ko‘ra, davlatda jinoyat sodir qilgan shaxsni 
1
Қаранг: Уголовное право. Учебник / А.С.Якубов, Р.Кабулов и др. – Т.: Академия МВД Республики 
Узбекистан, 2005. – 48-б. 
9 

---

jinoiy javobgarlikka tortish majburiyati yotadi, jinoyatchi esa jinoyat, 
jinoyat-protsessual, jinoyat-ijroiya qonunida belgilangan tartibda sodir 
qilgan qilmishi uchun javob berish majburiyatiga va JKda o‘rnatilgan sodir 
qilgan qilmishi uchun adolatli jazo va boshqa jinoiy-huquqiy ta’sir 
choralarini tayinlashni talab qilish huquqiga ega bo‘ladi. 
Jinoyat sodir etgan shaxs va davlat o‘rtasida jinoyat-huquqiy 
munosabatlarning mavjud yoki mavjud emasligi, shuningdek, bu 
munosabatlarning tugatilishi surishtiruv va dastlabki tergov organlari, 
prokuror, sudya va sud tomonidan sodir etilgan jinoyat bo‘yicha 
protsessual qonunda nazarda tutilgan tartibda jinoyat sudlov ishi yuritish 
jarayonida aniqlanadi, bu qonun shunday tuzilganki, u aybsizlarni 
noqonuniy va asossiz jinoiy javobgarlikka tortishning oldini oladi. 
Ta’kidlash joizki, huquq tarmog‘i sifatidagi jinoyat huquqining 
predmeti qatorida, undan kengroq tushuncha bo‘lib hisoblanadigan 
huquqiy fan tarmog‘i sifatidagi jinoyat huquqi predmetini ham ajratadilar.