Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti
Yüklə 1,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
NOTA BENE !
Jinoyat tarkibi deganda, aniq ijtimoiy xavfli qilmishni jinoyat deb baholash uchun zarur bo‘lgan obyektiv va subyekt elementlar yig‘indisi tushuniladi. Bu elementlar jinoyat qonunida mustahkamlanganligi bois, u yoki bu ijtimoiy xavfli qilmishning jinoyat deb baholanmog‘i uchun zarur hisoblanadi. Albatta, qonun chiqaruvchi jinoyat tarkibini shakllantirishda jinoyatning mazmuni va mohiyatidan kelib chiqadi. Jinoyat tarkibi – jinoiy javobgarlikning asosi bo‘laturib, istalgan jinoyatni kvalifikatsiya qilishning muhim sharti – yuridik asosi bo‘lib xizmat qiladi. Jinoyat tarkibining tarkib deb nomlanishining asosiy sababi shundaki, unda jinoyatning obyekti, obyektiv tomoni, subyekti va subyekt tomoni degan tushunchalar (elementlar) bir butun holda mujassamlashgan. Bularning barchasi ijtimoiy hayotning ayrim (ijtimoiy xavfli) holati bo‘lgan jinoyatni tashkil qiladi. Jinoyatning aniq tarkibida shu jinoyatning o‘zigagina xos bo‘lgan umumiy belgilar mavjud bo‘lib, bu belgilar haqiqatda sodir etilayotgan har bir qilmishda o‘z aksini topadi. Jinoyat qonunida jinoyat tarkibini tashkil etadigan bu belgilar, birinchidan, ushbu turdagi har bir ijtimoiy xavfli qilmishda takrorlanadi, ikkinchidan, ahamiyatli hisoblanadi, uchinchidan, ijtimoiy xavflilikni ifodalaydi. Har bir aniq jinoyatning tarkibi va belgilari jinoyat qonuni – JK Umumiy va Maxsus qismi moddalarida nazarda tutilgan. Maxsus qism 137 moddalarida har bir jinoyatning tarkibi individual ravishda ifodalanib, bu tarkibning boshqa jinoyat tarkiblaridan farqini namoyon qilsa, Umumiy qism moddalari barcha yoki bir guruh jinoyat tarkiblarining belgisini ifodalaydi. Jinoyat tarkibi umumijtimoiy va jinoyat-huquqiy ahamiyatga ega. Jinoyat tarkibining umumijtimoiy ahamiyati jinoyat tarkibini tashkil etuvchi belgilar birligida ifodalanuvchi xulq-atvorga nisbatan jamiyat, davlat va tegishli huquq normasining salbiy munosabatida namoyon bo‘ladi, ya’ni jinoyat tarkibi – bu taqiqlovchi norma yoki jamiyat a’zosining xulq-atvor me’yoridir. Jinoyat tarkibining jinoyat-huquqiy ahamiyati bir qator holatlarda ifodalanadi: – birinchidan, u sodir qilingan qilmishni baholash, aniqrog‘i jinoyatni kvalifikatsiya qilishning qonuniy asosidir. Jinoyat tarkibi – sodir bo‘lgan hodisa (holat)ni solishtirish uchun etalon (o‘lchov birligi) hisoblanadi; – ikkinchidan, jinoyatni kvalifikatsiya qilishda jinoyat tarkibi muhim rol o‘ynaydi. Bu jarayonni ro‘yobga chiqaruvchi sud-tergov xodimlari sodir bo‘lgan holat belgilarini JK tegishli moddalarida belgilangan jinoyat tarkibi bilan solishtirgan holda kvalifikatsiya qiladilar; – uchinchidan, jinoyat tarkibining to‘g‘ri aniqlanishi jinoyatni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilish uchun asos bo‘ladi. Kvalifikatsiya qilish haqiqatda sodir etilgan qilmishni qonunda ko‘rsatilgan belgilar bilan solishtirib, boshqalar uchun shunga o‘xshash qilmishlarni sodir qilishni taqiqlashga imkon beradi; – to‘rtinchidan, bir tomondan muayyan jinoyat tarkibi belgilarini, ikkinchi tomondan sodir bo‘lgan jinoyat tarkibi belgilarining bir-biriga mosligini qayd etish jinoyat sodir qilgan shaxs huquqlari kafolatlaridan biridir, ya’ni uning o‘z qilmishini qonunga muvofiq kvalifikatsiya qilishni talab qilish huquqini ifodalab beradi; – beshinchidan, jinoyat tarkibi va uning belgilarining aniqlanishi sud- tergov amaliyotida jinoyat-huquqiy normani qo‘llashda qonuniylik prinsipining kafolatidir. 138 |