Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

NOTA BENE ! 
Hukm qilish jinoiy javobgarlikni amalga oshirish shakli bo‘lib, 
qilmishga va shaxsga bo‘lgan munosabat ijtimoiy xavfli qilmish sodir 
etgan shaxsga sud tomonidan tegishli hukm chiqarish orqali tegishli 
miqdorda va shaklda jazo tayinlashda ifodalanadi. 
Modda sanksiyalaridagi jazolarning muqobilligi va og‘irlik darajasini 
hisobga olib, hukmda ifodalangan qilmishga nisbatan baho berishda jazo 
turi va miqdori katta rol o‘ynaydi. Sud tomonidan tayinlangan jazo turi va 
miqdoriga qarab, shaxsning ayblilik darajasi to‘g‘risida xulosa qilish 
mumkin.
Hukm qilish shaxsni sud tomonidan jinoyat sodir etishda aybdor deb 
topib, hukmda jazo choralari bilan bog‘liq bo‘lmagan tibbiy yo‘sindagi 
majburlov choralari qo‘llashni ham nazarda tutadi (JK 91-moddasi). 
Jinoiy javobgarlik – hukm qilish – hukmda nazarda tutilgan jazo 
choralarini o‘tashda ifodalanadi. 
131 

---

Ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etganlik uchun hukm qilish va jinoiy 
javobgarlikka tortishning oqibati bo‘lib jazo va boshqa huquqiy ta’sir 
choralarini qo‘llash hisoblanadi. 
Jazo – javobgarlikning muhim xususiyatidir. 
NOTA BENE ! 
Jazo – jinoyatchiga nisbatan sud tomonidan qo‘llaniladigan, jinoyat 
sodir etishning huquqiy oqibatini ifodalaydigan, jinoiy javobgarlikning 
amalga oshirilish shakli bo‘lgan maqsadli davlat majburlov chorasi. 
Jinoiy javobgarlikning real ifodasi, asosan, jazoda o‘z aksini topadi. 
Biroq jinoiy javobgarlik va jazoni aynan bir tushuncha deya olmaymiz. 
Jinoiy javobgarlik va jazo bir-biri bilan chambarchas bog‘liq 
tushunchalardir. Bu fikrlar ayrim xulosalar chiqarishimizga imkon beradi. 
Birinchidan, jinoiy javobgarlik davlat majburlov chorasining bir turi 
va mohiyatan jinoyat-huquqiy munosabat bilan bir bo‘lganligi uchun 
jinoiy jazo tushunchasiga nisbatan keng. Ikkinchidan, jinoiy jazo, jinoiy-
huquqiy majburlov chorasi sifatida jinoiy javobgarlikning barcha 
bosqichlarida namoyon bo‘ladi. 
Birinchi bosqichda (jinoyat sodir etilgan paytdan to ayblanuvchi 
sifatida ishga jalb qilingunga qadar bo‘lgan oraliq davr) jinoyatchiga 
ijtimoiy xavfli qilmish sodir qilingani uchun jazo xavfi yuzaga keladi. 
Ikkinchi bosqichda (shaxsni ayblanuvchi sifatida ishga jalb qilinganidan to 
ishni sudga topshirilguniga qadar) jinoyatchini jazoga tortishga 
hozirlanadi. Uchinchi bosqichda (sud protsessidan to hukm ijroga 
topshirilguniga qadar) mahkum sud tomonidan belgilangan muayyan tur 
va miqdordagi jazo bilan jazolanadi. To‘rtinchi bosqich (sud ayblov hukmi 
qonuniy kuchga kirganidan to jazo muddati tugagunigacha yoki 
muddatidan avval jazodan ozod qilingunga qadar) jinoyatchi tomonidan 
jazo o‘tash jarayoni bo‘ladi. Nihoyat, jinoiy javobgarlikning beshinchi 
bosqichida (jazoni o‘tab bo‘lgan yoki jazodan muddatidan avval ozod 
qilinganidan to sudlanganlik holatining tugallanishi yoki olib 
132 

---

tashlanguniga qadar) jazoni ijro etish va sudlanishning oqibatlari namoyon 
bo‘ladi. 
Jazo maqsadli davlat majburlov chorasi sifatida shaxsning huquq va 
erkinliklarini cheklash bilan birga uni qayta tarbiyalaydi ham, shuningdek, 
umumiy va maxsus tarzda ogohlantiradi. 
Shunday qilib, jinoiy javobgarlikning jazolash tomoni hukm qilishdan 
kelib chiqqan, ammo unga nisbatan ikkinchi darajali, ya’ni jazo jinoiy 
javobgarlikning huquqiy oqibati bo‘lishi bilan birga sudlanish jazo 
qo‘llashsiz ham amalga oshirilishi mumkin. 
Jinoiy javobgarlikning barcha bosqichlarida u yoki bu turdagi jazo 
to‘g‘risida so‘z borar ekan, u aksariyat hollarda davlat majburlov 
chorasining asosiy ko‘rinishi, jinoiy javobgarlikni amalga oshirishning 
asosiy shakli hisoblanadi.