Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti
-§. Ayb uchun javobgarlik prinsipi
Yüklə 1,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- JK 9-moddasiga
|
10-§. Ayb uchun javobgarlik prinsipi
Jinoiy javobgarlik – bu yuridik javobgarlikning muayyan turi bo‘lib, jinoyat sodir etgan shaxs uchun jinoyat qonunida belgilangan ayrim salbiy oqibatlar yuzaga kelishini tavsiflaydi. Javobgarlik bir butun alohida institut sifatida bir qator umumiy va xususiy, jumladan, jinoyat sodir qilgan shaxsni tuzatishga yo‘naltirilgan belgilarga ega. Jinoyat sodir etgan shaxsning tuzalishi deb, eng avvalo, jinoyat to‘g‘risidagi qonun hujjatlarida taqiqlangan harakatlar (harakatsizlik)ni sodir etmaslikka undovchi qonunga itoatkorlikni shakllantirish tushuniladi. Tuzalish jarayoni, jinoiy javobgarlikka tortishdan ko‘zlangan maqsadga erishishda ayb uchun javobgarlik prinsipi asosiy rol o‘ynaydi. 43 JK 9-moddasiga muvofiq, «Shaxs qonunda belgilangan tartibda aybi isbotlangan ijtimoiy xavfli qilmishlari uchungina javobgar bo‘ladi». Ushbu prinsipning ahamiyati shundaki, ayb – jinoiy qilmishning xususiyati sifatida, jinoyat sodir etgan shaxsning jamiyat huquq-tartibotiga salbiy munosabatida ifodalanadi. Demak, shaxsni tuzatish uchun, avvalo, ushbu salbiy munosabatlarning o‘zini aniqlab olish zarur. Shaxsdagi bunday salbiy munosabatlar jamiyat manfaatlariga zid bo‘lib, jinoiy javobgarlikka tortishning ahamiyatini yo‘qotadi. Ayb uchun javobgarlik prinsipi shaxsni jinoiy javobgarlikka tortish uchun majburiy bo‘lgan quyidagi belgilarni aniqlaydi: – shaxsning o‘z qilmishiga nisbatan ruhiy munosabati; – mazkur qilmishning ijtimoiy xavflilik xususiyati. Shaxsni jinoiy javobgarlikka tortish jarayonida jinoiy-huquqiy normalarni ko‘rsatilgan prinsipga muvofiq ravishda shakllantirish va ushbu normalarni amaliy tatbiq qilish, qonun chiqaruvchi va huquqni muhofaza qiluvchi organlar uchun majburiydir. Ta’kidlash joizki, jinoiy javobgarlik tushunchasi va asosini aniqlovchi Jinoyat kodeksining 16- moddasidan farqli, ushbu prinsipning mustahkamlanishi subyektga nisbatan umumiy jinoiy javobgarlik qoidasini o‘rnatishni ko‘zda tutadi. Jinoyat kodeksining 16-moddasida ta’riflangan qoidalar esa, ayb uchun javobgarlik prinsipining ayrim ko‘rinishlarini aks ettiradi. Sodir qilgan ijtimoiy xavfli qilmishiga nisbatan shaxsning ruhiy munosabati qasd yoki ehtiyotsizlik ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. Ushbu prinsipga muvofiq, har bir muayyan holatda aynan jinoyat qonuni bilan talab qilingan ayb belgilanishi lozim. Masalan, qonunda bolani faqat qasddan almashtirganlik uchun jinoiy javobgarlik belgilangan bo‘lsa (Jinoyat kodeksining 124-moddasiga asosan), mazkur moddada ayb uchun ehtiyotsizlik oqibatida sodir etganlik sifatida jinoiy javobgarlik qo‘llash mumkin emas. Ayb uchun javobgarlik prinsipi muayyan jinoiy qilmishning tavsiflanayotgan belgilariga nisbatan jinoyat subyektining aybini majburiy belgilashda qo‘llaniladi. Shaxs o‘z qilmishining xavflilik darajasini ko‘rsatuvchi obyektiv holatlarni anglamagan, anglashi shart bo‘lmagan 44 yoxud anglay olmaydigan hollarda, bu holatlar uning javobgarligini og‘irlashtirishga xizmat qilishi mumkin emas. Bunday xulosaga faqat jinoiy javobgarlikning obyektiv va subyekt asoslari mavjudligiga asoslanib kelish mumkin. Bu o‘rinda isbotlash qonunga to‘liq bo‘ysungan holda amalga oshirilishi lozim. Mazkur talabga rioya qilmaslik aybning isbotlanmaganligini va oqibatda jinoyat sodir etmagan shaxsning jinoiy javobgarlikka tortilishi mumkin emasligini ko‘rsatadi. Ta’kidlab o‘tish lozimki, ushbu prinsip aniq jinoyatlar tarkibini shakllantirish va jinoyat tarkibini jinoiy javobgarlikning asosi deb tan olish bilan mamlakatimizda mavjud bo‘lgan qonun hujjatlarida ijtimoiy xavfli va qonunga xilof harakat ko‘rinishida aks etmagan qilmish uchun jazolanish holatlarini inkor etadi. Ushbu prinsip yana obyektiv ayblovni, ya’ni aybsiz holda zarar yetkazganlik uchun jinoiy javobgarlikka tortishni ham inkor etadi. Aybsiz holda yetkazilgan har qanday qilmish, ijtimoiy munosabatlarga yetkazgan moddiy zararidan qat’i nazar, jinoyat deb topilishi mumkin emas. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksida ayb uchun javobgarlik prinsipining mavjudligi jinoyat uchun javobgarlikning qat’iy belgilanganligini ko‘rsatadi. Jinoyat sodir etganlik uchun faqatgina aybdor shaxs javobgarlikka tortiladi. Ushbu qoida jinoyat to‘g‘risidagi qonun hujjatlarida bajaruvchining ektsess institutini, ya’ni jinoiy guruh a’zolarining qasdi bilan qamrab olinmagan harakati uchun faqat ijrochining o‘zi javobgar ekanligini tan olishda aksini topadi. (Bu haqda ushbu tom X bobining «Ishtirokchilikda sodir qilingan jinoyat uchun javobgarlik asoslari va chegaralari» deb nomlangan 4-§ da batafsil to‘xtalib o‘tilgan.) Yüklə 1,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|