II BOB. YARIMO‘TKAZGICHLI QUYOSH ELEMENTLARINING FIZIK
ASOSLARI
2.1 Quyosh nurlanishining xususiyatlari
Quyoshni gigant termoyadro reaktoriga qiyoslash mumkin. U mutlaq qora
qattik jismga o‘xshab 6000
0
C haroratda energiyasini nurlantiradi. Bu
nurlanishning manbai termoyadro reaksiyasidir. Har soniyada taqriban 6 ∙ 10
11
kg
vodorod Quyosh qa’rida geliyga aylanadi. Natijada massalar defekti 4 ∙ 10
3
kg
teng bo‘lib,
E
mc
2
tenglamaga asosan
ajralib chiqayotgan energiya
4 ∙ 10
20
Joul ga tengdir. Ajralib chiqayotgan energiya asosan elektromagnit
to‘lqinlar ko‘rinishida bo‘lib nurlanishning asosiy qismi 0,2 – 3 mkm orasida.
Quyoshning to‘liq massasi hozirgi kunda taqriban
2 ∙ 10
30
kg bo‘lib, u uzluksiz 10
mlrd. yil davomida turishi mumkin.
Yer Quyosh atrofida elliptik orbitada xarakatlanadi. Quyoshning diametri
taqriban 1,39 ∙ 10
9
metrga teng. Bir astronomik birlikka teng masofadagi
(1 �. � = 1,496 ∙ 10
11
�, taqriban 150 mln.km) quyosh nurlariga perpendikulyar
joylashgan yuzadagi energetik yoritilganlik, Quyosh doimiyligi (QD) deyiladi. Q.d.
kattaligi 1353 �/�І ga teng. Yil davomida Yer – Quyosh orasidagi masofa
o‘zgarishi quyosh doimiysini
± 0,34 gacha o‘zgarishiga olib kelishi mumkin. [2]
Qiyoslash uchun 2.1 – jadvalda Quyosh tizimidagi planetalar orbitalarida
quyosh nurlanishi oqimining zichligi QD qismlarida keltirilgan.
Yer sirti albedosi deb, uning sirtidan o‘rab turuvchi atrof muhitga qaytgan
nurlanish oqimining, unga tushayotgan oqimning nisbatiga aytiladi. Sirtdan diffuz
qaytish uchun hisoblangan yer albedosining o‘rtacha qiymati 0,34 ga teng.
Yer atmosfera massasi 1 deb olinsa, qaytgan nurning spektri yer sirtidagi
Quyosh nurlanishi spektriga aynan o‘xshash deb hisoblanadi.
Yer atmosferasi o‘zining optik xususiyatlariga asosan selektiv yorug‘lik filtri
bo‘lib, koinotdan kelayotgan quyosh nurlanishini o‘zgartiradi. Agar nurlanish oqimi
atmosferadan o‘tib yer sirtiga tik tushsa, u holda nurlanish bosib o‘tgan optik masofa
26
bir atmosfera massasiga teng deb hisoblanadi va AM 1 bilan belgilanadi. Qiya
tushayotgan nurlarning optik masofasi uzunligini ularning AM
Dostları ilə paylaş: |