Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги ислом каримов номидаги тошкент

2.1  –  jadval.  Quyosh tizimidagi planetalar orbitalarida quyosh nurlanishi 

oqimining zichligi va QD lari. 

 

 

 

Planetalar 

 

Planeta – Yer 

orasidagi 

o‘rtacha 

masofa 

 

 

Yer sutkalarida 

yil davomiyligi 

 

 

Quyosh 

doimiyligi 

Quyosh 

nurlanishi 

oqimining 

zichligi 

��⁄��

2

 

Merkuriy 

57,91∙10

6

 km 

88 

6,67 

903 

Venera 

108,21∙10

6

 km 

225 

1,91 

258,6 

yer 

149,6∙10

6

 km 

365 

1,00 

135,3 

Mars 

227,94∙10

6

  km 

687 

0,4367 

58,28 

Yupiter 

778,3∙10

6

 km 

4333 

0,037 

5,0 

Saturn 

1427∙10

6

 km 

10760 

0,011 

1,49 

 

optik masofa kattaligiga qiyoslab aniqlash mumkin. Agar nurlanish oqimi atmosfera 

ta’sirida o‘zgarmasa, uning optik atmosfera massasi nolga teng bo‘lib, u AM 0 deb 

belgilanadi. 

To‘g‘ridan to‘g‘ri tushayotgan Quyosh nurlanishi oqimining dengiz sathida 

qoq tush paytida ochiq havoda yer sirtidagi energetik yoritilganligi 



100mW sm

2

 

teng deb hisoblanadi [2]. 

Insolyasiya deb, ma’lum geografik hududda yer sirtiga tushayotgan Quyosh 

nurlanishining miqdoriga aytiladi. Insolyasiya, Yer – Quyosh tizimida masofaning 

mavsumiy tebranishlariga, geografik kenglikka, hududning muhitiga va atmosfera 

---

27

 

 

massasiga bog‘likdir. Insolyasiyani odatda quyosh nurlanishining kunlik, oylik, 

yillik o‘rtacha miqdori bilan ko‘rsatiladi. 

Quyosh nurlanishining tarkibi. Quyosh nurlanishining spektral tarkibi 0,1 

mkm dan 30 metr to‘lqin uzunligigacha bo‘lgan oralikdagi tebranishlardan iborat. 

Quyosh nurlanishi energiyasining asosiy qismi 0,2 – 3 mkm oralikda jamlangan 

(2.1 – rasm). 

Shu  oralikdagi  nurlanishni  quyidagi  qismlarga  ajratish  va  nomlash  qabul 

qilingan.  Bular  jumlasiga  spektrning  ultrabinafsha  qismi  (UB)  0,1  –  0,38  mkm 

oralikda,  spektrning  ko‘rinadigan  qismi  0,38  –  0,78  mkm  oralikda,  spektrning 

infraqizil qismi (IQ) 0,78 mkm va undan ortiq to‘lqin uzunligiga ega bo‘lgan qism 

tashkil qiladi. Ko‘rinuvchi nurlanishni binafsha, ko‘k, yashil, sariq , qizil nurlarga 

ajratiladi. IQ nurlanishni yaqin va uzok IQ nurlarga  ajratiladi. 

UB nurlanish, koinotda yuqori intensivlikka ega bo‘lishiga qaramasdan, Yer 

atmosferasining  yuqori  qismida  mavjud  bo‘lgan  ozonga  yutilib,  yer  sirtiga  faqat 

to‘lqin uzunligi 0,3 mkm ga teng bo‘lgan ozroq qismigina etib keladi.