Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги ислом каримов номидаги тошкент

1.7 – rasm. 

Tashqi muhitni hisobga olgan holda “fotoelement batareya” 

faoliyatining parametrlarini kuzatish natijalari. 

o‘zgarishiga,  hamda  Orol  dengizi  qurishi  dinamikasida  keskin  o‘zgarishlarga 

bog‘liq. Bunda cho‘l tumanlarida sirtga tushuvchi chang massasi yiliga 9 tonnaga, 

ekin ekiladigan tumanlarda tushuvchi chang miqdori 

0,1 − 1,2 �����/��� 

ga yetishi mumkin [15]. 

Yozda respublikaning markaziy va janubi – g‘arbiy qismlarida chang va qum 

bo‘ronlari yuz berishi mumkin. Tuproqning turli oqimi shamol ta’sirida fotoelement 

batareya sirtiga o‘tiradi, unda yupqa qatlam xosil qilib, uning qalinligi vaqt o‘tishi 

bilan oshadi. 

 

 

Chang bo‘ronli qumlarning o‘rtacha yillik soni mahalliy tabiiy xususiyatlarga 

bog‘liq  va  tekis  xududlarning  katta  qismida  10  dan  30  gacha,  qayerlardadir 

(masalan, Qarshi xududida, Amudaryo quyilishida)  50 ga yetishi, Mo‘ynoqda 64 ga 

yetadi  [15].  Chiqish  quvvatining  pasaytirishning  asosiy  sabablaridan  biri 

fotoelement batareya sirtining ifloslanishi (sement, chang, bor va h.k) bo‘lib, uning 

---

20

 

 

darajasi  tashqi  muxitga  bog‘liq.  Ushbu  muammoni  bartaraf  etish  fotoelement 

batareya sirtini har hafta artish bilan amalga oshiriladi. 

Qarshi shaxrida xususiy uyda o‘rnatilgan (20 noyabr 2011 yil) 140 W quvvatli 

fotoelement batareya elektrofizik parametrlari tekshirildi va analiz qilindi. Olingan 

ma’lumotlar  analizi  kunning  ikkinchi  yarmida  12.05.2013  yil.  (o‘tgan  18  oy 

davomida)  fotoelement  batareya  quvvati  kamayib,  80,3  W  bo‘lgani  aniqlangan 

(bungacha  4  oy  muqaddam  faoliyat  ko‘rsatayotgan  fotoelement  batareya 

monitoringi  natijalarining  analizi  qilingan  edi).  Quvvatning  kamayishi  88  %  ni 

tashkil etdi. Sirtga ishlov berilib va shisha tozalangach quvvat 128,6 W ga oshishi 

kuzatildi. (AM 1 sharoitida qayta xisoblashda 139 W). Ximoya shishasi tuzilishida 

o‘zgarish kuzatilmadi (1.7 – rasm). 

Eksperiment natijalari bo‘yicha fotoelement batareyaning ifloslanishi asosan 

yil  fasllariga  va  fotoelement  batareyaning  mamlakatimizning  qaysi  xududida 

joylashganiga  bog‘liq  deb  xulosa  qilishimiz  mumkin.  Shuning  uchun  ulkan 

fotoelektrik stansiyalarni loyixalashtirishda (quvvati 1 MW dan yuqori) fotoelement 

batareya sirtining ifloslanishini xisobga olish zarur.