Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро давлат университети
III . Embrion xaltachasining tuzilishi va rivojlanishi
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
III . Embrion xaltachasining tuzilishi va rivojlanishi
Megaspora (embrion xaltasi)ni hosil qiluvchi arxesporiy, odatda, atigi bitta hujayraga qadar reduksiyalanadi. Arxesporiy chang yo’li ostida yotgan nutsellusning subepiderlik hujayrasidan yuzaga keladi. Ikki qoplag’ichli ko’pgina urug’kurtaklarda shu subeliderlik hujayra bitta hujayrani tashqi tomonga ajratib chiqaradi. Bu hujayra yana bo’linadi va bir qancha hujayralarni hosil qiladi, shu hujayralar arxesporiy hujayrasini nutsellusning ichkarirog’iga suradi( chang xonalarida arxesporiy hosil bo’layotgan vaqtdagidek). Bir qoplag’ichli urug’kurtaklarda, odatda, shu qoplag’ich hujayra ajralib chiqmaydi va subeliderlik hujayra arxesporiy hujayrasi bo’lib qoladi. Keyinchalik arxesporiy hujayrasi tipik hollarda ikki marta bo’linib, nutsellusning uzunasiga ketgan o’qi ustida ustma-ust yotgan to’rtta hujayraga aylanadi va xromosomalarning soni ikki marta kamayadi. Bu hujayralarning pastki ( axyon-axyonda yuqorisigdagi yoki o’rtadagilaridan biri) juda kattalashib ketadi, yuqoridagi hujayralarni siqib qo’yadi va megasporaga yoki boshqacha aytganda bir yadroli embrion xaltasiga aylanadi. Ba’zan bir qancha embrion xaltasi rivojlana boshlaydi, lekin keyinchalik ularning bittasi boshqa hammasini siqib qo’yadi. Megaspora, xuddi ochiq urug’lardagidek ona o’simlikning urug’kurtagida unadi.Ba’zi o’simliklarda u changlanishdan keyin unadi. Embrion xaltasi unar ekan, yadrosi qarama-qarshi tomonga, ya’ni chang yo’li va uning qarshi tomoniga, ajraladigan ikkita yadroga bo’linadi. Bu yadrolar turgan joylarida keyin yana ikki marta bo’linadi, natijada embrion xaltasining har ikkila tomonida to’rttadan yadro yuzaga keladi. Har bir to’lning bittadan yadrosi (qutb yadrosi degan yadrosi) embrion xaltasining o’rtasiga qarab yo’lanadi va shu markaziy deb ataladigan yadrosini hosil qiladi. Embrion xaltasining chang yo’li yonidagi tomonida turgan uchta yadro atrofiga quyuq protoplazma to’planib, uchta yalang’och yoki yupqa oqsil ( ammo,sellyuloza emas) parda bilan o’ralgan hujayra hosil bo’ladi. Bu hujayralar tuxum apparatidan tashkil
32
topadi. Ularning birida chang yo’lidan hammadan nari turganida,yirik yadrosi va yadrosi yonida vakuolasi bo’ladi: tuxum hujayra yoki onalik gametasi deb shuni aytiladi. Yadrosi kichikroq bo’lib, vakuolalari ikkita hujayra yordamchi hujayralar yoki sinergidalar deb ataladi. Embrion xaltasining chang yo’li qarshisidagi tomonida turgan uchta yadrolar atrofiga ham protoplazma to’planib, uchta yalang’och yoki yupqa parda bilan o’ralgan hujayra yuzaga keladi: ular antipodalar deb ataladi. Embrion xaltasining markaziy hujayrasini hosil qiladi. Shunday qilib, raso tashkil topgan embrion xaltasida (unga magaspora yoki onalik galitofinida) uning chang yo’liga qaragan tomonida tuxum hujayra bilan ikkita sinergida,qarama-qarshi tomonida uchta antipoda, o’rtada esa embrion xaltasining markaziy hujayralari bo’ladi. Tashkil topgan embrion xaltasini, ya’ni onalik gametofitini ( ungan magasporani) ochiq urug’larning , shuningdek organi bilan gomolog deyish birmuncha qiyin. Antipodlarni o’simta bilan, tuxum apparatini arxegoniy bilan gomolog desa bo’lur edi.Embrion xaltasining markaziy hujayrasida diploid yadrosi bilan birga ochiq organdir.Onalik gametofini ayrim qismlarining morfologik tabiati to’g’risida boshqa ipotezalar ham bor.
|