Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Бухоро давлат университети

n
n
n
n
vV
kJ
J




Bunda J
0
– yorituvchi nur ravshanligi (intensivligi), J – kolloid zarrachadan tarqalayotgan 
nur intensivligi, v – sistemaning hajm birligidagi zarrachalar soni, V – har qaysi zarrachaning 
hajmi, n
1
– kolloid zarrachani hosil qilgan moddaning yorug`likni sindirish koeffitsienti, n
2
– 
dispersion muhitni hosil qilgan moddaning yorug`likni sindirish koeffitsienti, k – mutanosiblik 
koeffitsienti, λ – tushayotgan nur to`lqin uzunligi.
Bu tenglamadagi n
1
ning qiymatigina moddaning kimyoviy tabiatiga bog`liq. Agar n
1
va 
n
2
lar o`zaro teng bo`lsa, bunday sistemada Tindal-Faradey effekti kuzatilmaydi. Ikki faza 
moddalarining yorug`likni sindirish koeffitsientlari o`rtasidagi ayirma qanchalik katta bo`lsa, 
Tundal-Faradey effekti shunchalik ravshan namoyon bo`ladi.
Reley tenglamasi zarrachalarning radiusi yorug`lik to`lqin uzunligining 0,1 qismidan, 
ya`ni zarrachalarning o`lchami 40-70 nm dan katta bo`lmagan, kolloid eritmalar uchungina 
qo`llanila oladi. Tenglamadan ko`rinib turibdiki, yoyilgan nurning to`lqin uzunligi tushyotgan 
nur to`lqin uzunligining to`rtinchi darajasiga nomutanosib bo`lganligi sababli yoyilish natijasida 
polixromatik nur ancha qisqa to`lqin uzunligiga ega bo`lgan bo`laklarga ajraladi. Shu sababli 
kolloid eritmani yon tomondan polixromatik (ya`ni oq) nur bilan yoritilganda kolloid eritma 
zangoriroq tusga ega bo`ladi.
2. Tindal-Faradey effekti animatsiyasini ko`rsatish 
3. Ultramikroskop va electron mikroskop ishlash prinsiplari, rentgenografiya, elektronografiya 
metodlari. 
Kolloid eritma zarrachalarining o`lchami 100 nm dan kichik bo`ladi; ammo ko`zga 
ko`rinadigan yorug`lik to`lqinining uzunligi 380-760 nm orasida bo`ladi. Shu sababdan oddiy 
mikroskop vositasida kolloid eritma zarrachalarini ko`rib bo`lmaydi. 1903 yilda Zigmondi 
Tindal-Faradey effektidan foydalanib, ultramikroskop yasadi (9-rasm). Oddiy mikroskop bilan 
ultramikroskop orasidagi asosiy farq shundaki, oddiy mikroskopda ko`riladigan jism yorug`lik 
manbai bilan mikroskop oralig`iga qo`yiladi, ultramikroskopda esa yon tomonidan yoritiladi, 
demak kuzatuvchiga kolloid zarrachalar tomonidan tarqatilgan yorug`lik ko`rinadi. 
Ultramikroskopda manbadan tushayotgan nur bilan ko`rinadigan nur bir-biriga perpendikulyar 
bo`ladi va manbadan chiqqan nur mikroskopga tushmaydi, shuning uchun bu mikroskopda 
qorong`ulik ko`rinadi. manbadan chiqqan nur kolloid zarrachaga tushirilganda, zarracha bu 
nurnu tarqatadi va natijada zarracha yorug`lik manbai sifatida xizmat qiladi.
Ultramikroskopda zarrachaning o`zi emas, shu zarracha tomonidan tarqatilgan nur 
ko`rinadi. Bunday mikroskop yordamida faqat ma`lum hajmga ega bo`lgan kolloid 
zarrachalarning soni hisoblanadi, lekin har qaysi zarrachaning shakli va katta-kichikligini 
bevosita aniqlab bo`lmaydi. Ammo, ba`zi usullardan foydalanib, bu usulda olingan natijalar 
asosida zarrachalarning o`lchamini taxminan hisoblab topsa bo`ladi. Kolloid sistemalar 
polidispers bo`lganligi uchun hamma vaqt zarrachalarning o`rtacha radiusi topiladi. 
Ultramikroskop yordamida hajm birligidagi zarrachalar soni n ni hisoblab topish mumkin. 
Dispers faza moddasining zichligi d, zarrachalar soni n va kolloid eritmaning massa 
konsentratsiyasi C ma`lum bo`lsa, zarracha hajmini v hisoblab topish qiyin emas: 

---

nd
C


Agar zarrachani sfera shakliga ega deb faraz qilsak, uning hajmi 
3
3
4
r

ga teng bo`ladi 
(bunda r – zarrachalarning o`rtacha radiusi); binobarin