Збекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги



Yüklə 1,18 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə17/22
tarix19.02.2020
ölçüsü1,18 Mb.
#30486
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22
buxgalteriya hisobi nazariyasi (1)


Комиссионер  -  савдо  ва  келишувлардаги  воситачи  булиб,  уз 
номидан,  аммо  комитент  фойдасига  ва  комитент  хисобидан  маълум  бир 
рагбатлантиришга  асосан  савдо  топширикларини  бажарувчи  шахс. 
Комиссионер  билан  учинчи  шахс  уртасидаги  келишувда  хукук  ва 
мажбуриятлар комиссионер ва учинчи шахс уртасида юзага келади. Аммо, 
келишувда  бошкача  холат  белгиланмаган  булса,  комиссионер  комитент 
олдида учинчи шахснинг келишувни бажаришига жавоб бермайди. 
 
Комитент - (лотинчадан “топширик берувчи”) импорт ёки экспорт, 
банк  жараёнлари,  карз  жараёнлари  ва  бошкалар  юзасидан  маълум  бир 
муддат ичида аник бир келишув ёки келишувларни тузишни бошка шахс 
(комиссионер)га 
топширик 
сифатида 
берувчи 
шахс. 
Комитент 
топширигини  комиссионер  уз  номидан  амалга  оширсада  комитент 
хисобига бажаради. 
 
Компенсация  келишуви  -  тенг  кийматдаги  товарларни  узаро 
етказишни 
мулжаллаган 
келишув. 
Товар 
алмашишнинг 
оддий 
келишувидан  фаркли  уларок,  компенсация  келишувида  асосан,  комплекс 
шартнома  тузилиб,  унда  жумладан,  корхона  учун  ускунани  кредитга 
бериш  ва  “ноу-хау”ни  корхона  ишга  тушгандан  сунг  тайёр  махсулот  ёки 
бошка товарлар билан хисоб-китоблар оркали бериш келишилади. 
Компенсация  келишувида  импорт  килинаётган  товарни  кисман  пул 
билан коплаш хам келишилиши мумкин. 
Консалтинг - маслахат хизматини курсатиш ва экспертиза утказиш. 
Консалтинг билан шугулланадиган фирмалар консультатив деб аталади. 
 
Коносамент  -  юкни  етказиш  учун  кабул  килинганини  тасдикловчи 
ва  юкни  кабул  килувчига  беришни  юк  ташувчига  мажбурият  сифатида 
белгиловчи хужжат. 
 
Юк  харакати  боскичидан  ёкелиб  чикиб,  коносаментнинг  куйидаги 
турлари  мавжуд:  борт  коносаменти,  оддий  коносамент  (етказиш  учун 
кабул килинган юк учун), порт коносаменти, омбор коносаменти. 
 
Консигнатор  -  товарларнинг  эгаси  булмасада,  товарлари  мавжуд 
булиб,  асосан,  комиссион  бошлангич  боскичида  фаолият  юритади.  Уз 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
156 
идораси,  шунингдек,  кабул  килиш,  кайта  ишлаш  ва  товарларни  сотиш 
биносига эга булади. 
 
Консигнация  -  товарларни  хорижга  сотишнинг  комиссион  шакли 
булиб,  унга  кура  товарларнинг  эгаси  (консигнант)  у  ердаги  уз 
комиссионерига  (консигнаторига)  товарлар  партиясини  сотиш  учун 
жунатади. 
 
Консорциум  -  аник  иктисодий  лойихаларни  амалга  ошириш  учун 
фирмаларнинг 
вактинчалик 
шартномавий 
келишуви: 
молиявий 
жараёнларни  биргаликда  амалга  ошириш  учун  банклар  ёки  саноат 
корхоналарининг узаро келишуви. 
 
Контокоррент  хисоби  -  хисоб-китоб  -ссуда  хисоби.  Оддий  уч  ёки 
ундан  ортик  счетлар  (молиялаштириш  хисоби,  хисоб-китоб  счети  ва 
бошкалар)  урнига  корхона  битта  хисоб  юргизади.  У  хисоб-китоб-ссуда 
(ёки  контокоррент)  хисоби  деб  аталади.  Ушбу  хисоб  оркали  пул  окими  у 
ёки  бу  томонга  утади.  Контокоррент  хисоб  очилиши  учун  куйидаги 
шароитлар  мавжуд  булиши  керак:  корхона  мукаммал  бухгалтерия 
хисобига,  юкори  даражадаги  молиявий  холатга,  молиялаштиришнинг  уз 
манбаига эга булиши керак. 
Контрагент - бир бирига нисбатан шартномадаги томонларнинг хар 
бири. 
 
Контрактация  -  тайёрловчи,  кайта  ишловчи  саноат  корхоналари 
(контрактантлар) 
ва 
кишлок 
хужалик 
махсулотларини 
ишлаб 
чикарувчилар  (берувчилар)  уртасидаги  икки  ёклама  шартнома.  Ушбу 
шартномада  ишлаб  чикариладиган  кишлок  хужалик  махсулотининг 
микдори,  сифати  ва  етказиш  шартлари  хамда  муддатлари  келишиб 
олинади. 
 
Контрафакация-бошка  компания  махсулотларини  намоён  этиб 
булган  товар  белгиларидан  бошка  фирмаларнинг  фойдаланиши. 
Контрафакация натижасида харидорлар товарнинг келиб чикиш манбаига 
иккиланиб  карашади.  Манфаати  бузилаётган  корхона  эса,  шу  давлатда 
урнатилган  конунчиликдан  келиб  чикиб,  уз  хукукини  химоя  килиш 
тадбирларини куллаши мумкин. 
 
 
Концерн - мулкчилик ва назорат бирлигига асосланувчи бирлашиш 
шакли.  Концернга  кирувчилар  мустакилликка  эга  булмай,  концернни 
бошкарувчи  бош  ташкилот  томонидан  назорат  килинади.  Концерн 
иштирокчилари бир вактнинг узида бошка концернлар таркибига кириши 
мумкин эмас. 
Концессионер  -  концессия  эгаси,  юридик  шахс  булиб,  концессия 
олган булади.  
Концессия  -  1.  Давлат  ёки  муниципиал  хукумат,  хусусий 
тадбиркорлар,  хорижий  фирмалар  билан  табиий  бойликлардан, 
корхоналардан,  ер  ва  бошкалардан  чегараланган  муддатда  фойдаланиш 
юзасидан  тузилган  шартнома.  2.  Концессия  тартибида  ташкил  этилган 
корхона. 
 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
157 
 Кооператив - биргаликда махсулотларни ишлаб чикариш ва сотиш, 
товар ва хизматларни сотиб олиш ва истеъмол килиш, уй-жойларни куриш 
ва улардан фойдаланиш ва бошкалар максадида шахсларнинг бирлашиши. 
Космополис  -  курилиш  техникаси,  архитектура,  экология  фани, 
информатика  ва  коммуникация  маблагларининг  мукаммал  даражасига 
асосланган 
шахар 
курилиши 
ва 
инфратузилмаларининг 
яхлит 
концепцияси. 
Êîððåêòóðà (лат. correcto - тузатиш) - хисоб-китоб ёзувларидаги 
хатоларни  тузатиш  усули.  Бу  усулда  хато  ёзув  куриладиган,  укиб 
буладиган  килиб  учирилади  ва  уни  ёнига  керакли  ёзув  акс  эттирилади. 
Тузатилган  хато  бухгалтерия  регистрини  юргизувчи  жавобгар  шахс 
имзоси  билан  тасдикланади.  Бунда  тузатишга  ишониш  мумкинлиги 
ёзилади.  Бу  усул  бир  неча  хисоб  регистрларида  йул  куйилган  хатоларни 
тузатиш  учун  ишлатилмайди.  (кушимча  бухгалтерия  ёзуви-сторнога 
каранг). 
Котировка  -  фонд  биржасида  кимматбахо  когозларга  курс 
белгилаш;  товар  биржасида  товарлар  бахоси  ва  уларнинг  биржа 
бюллетенларида  ёзилиши,  тегишли  давлат  органлари  ёки  валюта 
биржаларида  хорижий  валюталарига  курс  белгилаш.  Тулик  котировка 
харидор  ва  сотувчилар  курсини  узида  акс  эттириб,  унга  кура,  котировка 
килувчи хорижий валютани, кимматбахо когозни ёки товарни сотиб олади 
ёки  сотади.  Харидор  ва  сотувчиларнинг  курслари  уртасидаги  фарк 
котировка  килувчининг  даромадини  билдиради,  хамда  шу  даромад 
хисобига  келишувнинг  амалга  оширилиши  билан  боглик  харажатлар 
копланади. Тугри котировкада хорижий валютанинг маълум бир микдори 
котировка  килувчининг  миллий  пул  бирлигига  тенглаштирилади. 
Хорижий  валютанинг  эгри  котировкасида  миллий  валюта  бирлиги 
хорижий пул бирлигининг маълум бир микдорига тенглаштирилади. 
Корхонанинг  жалб  этилган  маблаглари  -  корхонанинг  банк 
кредити куринишида олган маблаглари. Бундан ташкари яна, киска ва узок 
муддатли  карзлар  хисобидан  жалб  этилган  маблаглари  хам  булиши 
мумкин. (кредит, карзларига каранг). 
Кредит (лат. credit - у ишонади) - бухгалтерия счетининг бир кисми. 
Актив  счетларнинг  кредитида  хисоб  объектининг  камайиши  ёзилади, 
пассив  счетларда  эса  ушбу  хисоб  объектлари  суммасининг  купайиши 
ёзилади.  Кредит  томондаги  колдик  пассив  ва  актив-пассив  счетларда 
булади. 
Кредит  (лат.  creditum  -карз)  -  пул  маблаглари  ёки  товарни  карзга 
бериш.  Корхона  ва  ташкилотлар  маблагларининг  айланма  харакатининг 
бир  хилда  эмаслиги  натижасида  вужудга  кредитга  булган  шароит  ва 
талабини  банклар  кондиради.  Асосий  принциплари  эса,  уз  вактида 
кайтарилиши,  максадли  мулжалланганлиги,  моддий  бойлик  билан 
таъминланганлигидир.  Кредит  2  хил  булади:  киска  муддатли  ва  узок 
муддатли  кредитларга  булинади  (киска  муддатли  ва  узок  муддатли 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
158 
кредитларга  каранг).  Корхона  олган  кредитлар  6810,  7810  счетларда 
хисобга  олинади.  Бу  счетларнинг  кредитида  олинган  кредит  суммаси, 
дебетида эса шу сумманинг кайтарилиши акс эттирилади. 
Кредиторлар  -  маълум  бир  муддатга  бошка  шахсга  карз  берган 
корхона,  ташкилот,  муассаса  (мулкчилик  шаклидан  катъий  назар)  ва 
жисмоний  шахслар  булиши  мумкин.  Кредиторлар  билан  хисоб-
китобларнинг  хисоби  асосан  6990-“Турли  дебиторлар  ва  кредиторлар 
билан  хисоб-китоблар”ида  юритилади.  Кредиторларнинг  карзи  шу 
счетнинг  кредитида  акс  эттирилади.  Кредиторлар  карзларининг  вужудга 
келиш  сабаблари  тулов  муддатлари  ва  холатини  назорат  килиш  учун  хар 
бир  кредитор  буйича  алохида  аналитик  хисоб  юритилади.  Бунинг  учун 
корхоналар  хар  хил  хужжатлар,  китоблар,  ведомост  ва  хоказолардан 
фойдаланадилар.  
Кредит  карточкаси  -  пул  хужжати  булиб,  эмитент  томонидан 
чикарилади  хамда,  унинг  эгасига  турли  хизматлар  учун  накд  пулсиз 
туловни  амалга  ошириш  хукукини  беради.  Кредит  карточкаси  эгасининг 
тегишли  муассасадаги  хисобида  мавжуд  булган  маблаглар  холатини 
билдиради. 
 
Кредит  карточкасини  савдо  корхонаси  ёки  хизмат  сохасидаги 
корхоналарга  курсатган  шахс  хисобга  имзо  чекади.  Хизмат  курсатган 
корхоналар  эса  даврий  равишда  эмитент  муассаса  билан  хисоблашади. 
Бундай  хисоб-китобда  эмитент  муассаса  кредит  карточкаси  эгасининг 
жорий хисоб варагидан тегишли суммани учириб куяди. 
 
Кредобанк.  1.  Давлат  банки  лицензиясига  асосан  Кредобанкка 
“БУТЭК”концерни  иштирокчиси  булган  корхоналарга,  хамда  улар 
иштирокида тузилган кушма корхоналарга хорижий валютада хисобварак 
очишга рухсат берилган. 
2.  Кредобанк  узаро  хисоб-китоб  буйича  жараёнларни  факат 
“БУТЭК”концернининг  корхоналари  ва  катнашчилари  учун  амалга 
оширади. 
3. 
Банк 
хисобваракларидаги 
валюталар 
дунёнинг 
турли 
мамлакатларида  индивидуал  мижоз  томонидан  накд  олиниши  мумкин. 
Ходимлар  келгусида  кредит  карточкаларни  куллашни  истисно 
килишмайди. 
4.  Кредобанк  уз  мижозларини  тижорат  кредитлаш  буйича  хорижий 
валюталар билан актив жараёнларни амалга оширишни, шунингдек, пайчи 
ва  жамгарувчиларга  фоизларни  олиш  имконини  яратадиган  хорижий 
давлатлар 
банкларида 
валюта 
маблагларини 
жойлаштиришни 
мулжалламокда. 
 
Кредиторлик  карзлари  -  маълум  бир  корхонанинг  бошка  бир 
корхона  (ташкилот,  муассаса)га  ва  алохида  жисмоний  шахсларга  булган 
карз  суммалари.  Бу  корхона  ва  шахслар  кредиторлар  хисобланади. 
Кредиторлик  карзларининг  вужудга  келиши  сабаби,  харидор  ва  мол 
етказиб  берувчи  уртасидаги  хисоб-китоблар  усулига  (харидор  томонидан 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
159 
тулов  товарлар  келиб  тушгандан  сунг  амалга  оширилганда)  ёки  корхона 
томонидан  тулов  мажбуриятларини  уз  вактида  бажарилмаслигидир. 
Корхонада бир вактнинг узида хам кредиторлик, хам дебеторлик карзлари 
вужудга  келиши  мумкин.  Бирок  кредиторлик  карзлари  дебиторлик 
карзларидан  ошиб  кетимаслиги  лозим.  Чунки,  дебиторлик  карзлари 
кредиторлик  карзларини  коплаш  манбаи  булиши  мумкин.  Кредиторлик 
карзлари корхона балансининг пассив кисмида акс эттирилади.  
Курсатма  (лат.  inêtructio-инструкция,  тузилиш)  -  меъёрий  хужжат 
булиб, вазирликлар ёки марказий ташкилотлар томонидан берилади, унда 
маълум  бир  масалаларнинг  хал  этилиши  тартиби  ва  тартибга  солиш 
шартлари  курсатилади.  Курсатмалар  бухгалтерия  хисоби  фаолиятида хам 
кенг кулланилади. Курсатмалар хисоб тартибининг бирлигини таъминлаб, 
йигма  хисобот  курсаткичларининг  имконини  беради.  Бухгалтерия 
ходимлари  курсатмаларга  ижобий  ёндашиб  маълум  бир  масалаларни  хал 
этишда  хар  хил  амалий  тажрибаларни  утказиб,  хисоб  жараёнларини 
такомиллаштириш йулларини урганадилар ва уз таклифларини берадилар. 
Амалда  эришилган  ютук  ва  янгиликлар  натижасида  курсатмаларга 
узгаришлар  киритилади.  Бухгалтерия  хисобини  такомилаштиришда 
иктисодчиларнинг роли катта ахамиятга эгадир. 
-Л- 
Либергид-лиз  -  лизинг  тури  булиб,  унга  кура  ижарага  берувчи  ва 
лизинг  фирмаси  ишонч  компаниясини  тузади.  Ушбу  компания  асбоб-
ускунани  харид  килиб,  ижарага  олувчига  узок  муддатга  беради.  Ижарага 
олувчи  эса,  уз  навбатида  солик  ва  амортизация  имтиёзларидан 
фойдаланиш  хукукига  эга.  Юкоридаги  хукуклардан  фойдаланиш  оркали 
ижарага  олувчи  ижара  билан  боглик  харажатларни  камайтиришга 
эришади. 
Лиз-бек  -  халкаро  лизингнинг  янги  шакли.  Шартномага  асосан, 
лизинг  фирмаси  бошка  давлатдан  машина,  асбоб-ускуна  ва  бошкаларни 
хисоб-китоб  оркали ишлаб-чикарувчи-фирмалардан харид килади, сунгра 
шу фирманинг узига уларни кредитга сотади. 
Лизинг  -лизинг  берувчи  билан  лизинг  олувчи  уртасида  лизинг 
олувчига  хужалик  фаолиятини  ва  бошка  фаолиятни  мустакил  равишда 
амалга  ошириш  максадида  кучар  ва  кучмас  мулкни  вактинчалик 
фойдаланиш  учун  бериш  тугрисида  лизинг  битими  (шартномаси, 
контракт)ни  тузиш  натижасида  вужудга  келган  хужалик  карз 
муносабатлари. 
 
Лицензия  -  (лотинчадан  -  хукук,  рухсат)  расмий  рухсат.  Тижорат 
амалиётида  унинг  икки  асосий  тури  учрайди:  экспорт  ва  импортга 
лицензия,  хамда  патентли  лицензия.  Маълум  бир  микдордаги  у  ёки  бу 
товар  гурухларининг  экспорт  ёки  импортига  лицензия  давлат  бошкаруви 
ташкилотлари  томонидан  берилиб,  ташки  савдо  фаолиятини  назорат 
килиш шаклларидан бири хисобланади.  
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
160 
 Патентли  лицензия  -  маълум  бир  муддатга  ихтирочига  ихтиродан 
фойдаланиш  учун  бериладиган  рухсатнома.  Лицензияни  товарлар  билан 
бирга  сотиш  ички  ва  ташки  бозордаги  асосий  жараёнлардан  биридир. 
Лицензияни  бериш  хакидаги  лицензион  келишувда  томонларнинг 
келишувига  кура,  лицензиянинг  узидан  ва  ундан  фойдаланиб  ишлаб 
чикариладиган товарлардан фойдаланиш тартиби келишиб олинади
 
Лицензия  келишуви  -  лицензия,  “ноу-хау”,  товар  белгилари  ва 
бошкалардан  фойдаланиш  хукукини  бериш  хакидаги  келишув.  Лицензия 
келишуви  патентли  лицензияни,  бир  неча  патентларни  ва  улар  билан 
боглик “ноу-хау”ларни ёппасига, ихтиро патентларисиз “ноу-хау”ларнинг 
фойдаланиш учун берилишини узида жамлаши мумкин. 
Лифо  -  1.  Товар-моддий  бойликларини  сунгги  кабул  килинган  ёки 
тайёрланган  партия  бахоси  буйича  хисобга  олиш  усули.  Лифонинг 
кулланилиши  фойда  суммасини  купайиши  ёки  камайиши  имкониятини 
беради. 
2.  Жамгармачига  фоиз  суммаларида  ютукни  таъминловчи,  банкдан 
жамгарма кисмини муддатидан олдин олишда фоизни хисоблаш усули. 
 
Ломбард жараёнлари - карз олувчининг гарови (кафолати) асосида 
ссуда бериш. 
Лот - товар партияси. Келишувдаги улчов бирлиги. 
-М- 
 
Мажбурий  тулов  -  эгасининг  розилигисиз  хисоб-китоб  счетидан 
пул  маблагининг  утказилиши.  Масалан,  мажбурий  туловларига;  давлат 
бюджетига,  давлат  ижтимоий  сугуртасига  тулов,  сугурта  туловлари  ва 
бошка белгиланган коидаларга асосан туловлар киради. 
Маклер - фонд, товар ва валюта биржаларида келишувларни амалга 
оширувчи воситачи (брокерга каранг). 
 
Манзил  (фр.  аdreêêe)  -  корхона,  ташкилот  ва  муассаса  ёки  маълум 
бир  шахснинг  жойлашган  ери.  Манзил  тулов  талабномаси,  тулов 
топширикномаси,  шартнома  ва  бошка  хужжатларда  курсатилади. 
Манзилнинг аниклиги ва хужжатларда тугри акс эттирилиши лозим булиб, 
халк  хужалигининг  бугинларидаги  хамма  сохалар  буйича  узаро 
муносабатларда катта ахамиятга эгадир. 
Материаллар  -  шундай  буюмларки,  уларга  инсон  мехнати 
сарфланиб, тайёр махсулот олинади. Ишлаб чикаришда уз шаклини саклаб 
кийматини  тайёр  махсулотга  аста-секинлик  билан  утказувчи  мехнат 
воситаларидан фаркли уларок, мехнат буюмлари уз кийматини махсулотга 
тулик  утказиб,  ишлаб  чикаришда  тула  истеъмол  килинади  ва  хар  бир 
ишлаб  чикариш  циклидан  сунг  бошка  мехнат  буюмлари  -  материаллар 
ишлатилади. 
1000-“Материалларни  хисобга  олувчи”счетлар  корхонага  тегишли 
мавжуд  хомашё,  ёкилги,  эхтиёт  кисмлар,  идишлар,  сотиб  олинган  ярим 
тайёр  махсулотлар  ва  шунга  ухшаш  бойликлар  ва  уларнинг  харакати 
хакидаги маълумотларни акс эттириш учун мулжалланган.  
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
161 
Олиб  келинган  (тайёрланган)  материалларнинг  хакикий  таннархи 
олиб келиш (тайёрлаш) бахоси ва уларни корхонага келтириш ва тайёрлаш 
харажатларидан иборат.  
 
Маржа  -  (французчадан  -  чет)  савдо,  биржа,  сугурта  ва  банк 
амалиётларида  товарларнинг  бахоси,  кимматбахо  когозларнинг  курслари, 
фоиз  микдорлари  ва  бошка  курсаткичлар  уртасидаги  фаркларни 
ифодалашда  кулланиладиган  атама.  Савдо  амалиётида  маржа  деганда, 
асосан,  товарларни  сотиб  олиш  ва  сотиш  бахолари  уртасидаги  фарк 
тушунилади. 
 
Фонд  жараёнларида  кимматбахо  когозларнинг келишувни тузиш ва 
амалга  ошириш  кунларидаги  курслари  уртасидаги  фарк,  шунингдек, 
харидор  ва  сотувчиларнинг  бахолари  уртасидаги  фарк  маржа  дейилади. 
Банк амалиётида маржа термини куйидагиларнинг фаркларини билдиради: 
жалб  этиладиган  ва  бериладиган  кредит  микдорлари:  карздорлар  турли 
категориялари  буйича  кредитларнинг  микдорлари:  берилган  кредитни 
таъминловчи  сумма  ва  шу  берилган  кредит  суммалари  ва  бошкалар 
уртасидаги фарклар. 
 
Маркетинг  (инглизчадан  савдо)  -  ишлаб  чикариш  -  савдо 
муаммоларини  хал  этишда  комплекс  дастури  -  максадли  ёндашиш. 
Маркетингнинг  асосий  усуллари:  бозорни  ва  бозорнинг  ишлаб 
чикарувчиларга булган талабини чукур урганиш, харидорларнинг диди ва 
хохиши,  талабга  жавоб  берадиган  товарларнигина  ишлаб  чикариш  ва 
хоказо. 
 
Маркетинг  бу  товарлар,  хизматлар  талабини олдиндан кура билиш, 
бошкариш ва кондиришдир. 
Мапжа  -  1.  Банкнинг  воситачилик  жараёнларида  -  мижозга 
бериладиган  ссуда  фоизи  билан,  банк  жалб  этган  маблагнинг  фоизи 
уртасидаги  фарк,  яъни  банкнинг  воситачиликдан  оладиган  даромадини 
ташкил  этади.  2.  Валюта  савдоси  жараёнларида  -  банкнинг  мижозларга 
сотадиган  валюта  курси  хамда  сотувчи  ва  харидор  курси  буйича  сотиб 
олиш  курслари  уртасидаги  фарк,  яъни  банкнинг  валюта  савдосидан 
оладиган даромадини билдиради. 
 
Марказлашган бухгалтерия - бухгалтерия хисобини марказлашти-
ришнинг  юкори  шакли  булиб,  унда  бир  хил  фаолият  юргизаётган  бир 
бирлашмага  карашли  корхоналар  хужалик  ва  молиявий  фаолиятининг 
бухгалтер  хисоби  марказлаштирилган  холда  бухгалтерия  идорасида  олиб 
борилади. Маълумки, бунда, бухгалтерия хисоби механизациялашади. 
 
Марказлашмаган бухгалтерия - бу бухгалтериянинг корхоналарда 
факат  бирламчи  хужжатлар  тулдирибгина  колмай,  синтетик  ва  аналитик 
хисоб юритиши, шунингдек бухгалтерия баланси хам тулдириши мумкин. 
Кисман  (тулик  булмаган)  бухгалтерия  хам  юритилиши  мумкин,  унда 
маълум бир хисоб ишлари бажарилиб, аммо баланс тузилмаслиги мумкин. 
Хисоб жараёни бош бухгалтерияга ишлаб чикариш хисоботини топшириш 
билан тугайди. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
162 
 
Марказлашмаган  бухгалтериянинг  ахамияти  шундаки,  унда  хисоб 
маълумотларидан хужалик бошкаруви жойларда фойдаланиш мумкин. 
 
Аммо  шу  билан  бирга  куйидаги  камчиликлари  хам  бор:  хисоб 
ишчилари  мехнатининг  таксимланишини  кийинлаштиради;  хисобни 
таксимлашга тускинлик килади; хисоб ишчиларининг сонини ва ишчилар 
хажмини оширади.  
Шунинг  учун  хам  марказлашмаган  бухгалтериядан  керак  булган 
холлардагина фойдаланилади. Корхона булимлари турли жойларда булса, 
корхона  булимлари  турли  манба  ва  тартибда  молиялаштирилганда, 
марказлашмаган бухгалтериядан фойдаланиш окилона хисобланади. 
Маълумот  бериш  (лат.  Informatio-таништириш,  хабар  бериш)  - 
бирор бир шахснинг фаолияти ёки иш холати хакида таништириш, хабар 
бериш. 
Хисоб  маълумоти  иктисодий  маълумотнинг  бир  тури  булиб, 
бухгалтерия хисоби, тезкор хисоб ва статистик хисоб турларига булинади. 
Бухгалтерия счетининг назорат вазифаси дастлабки назорат, кейинги 
ва жорий назорат булиб хисобланади. Бу вазифа хужасизлик, мулкчиликни 
талон-тарож  килиш,  конунга  хилоф  ёки  максадсиз  маблаг  сарфлаш, 
даромаднинг  яширилиши  ва  хоказоларни  аниклаш  ва  бартараф  этиш 
имконини беради. 
Менежмент  -  ишлаб  чикаришнинг  самарадорлигини  ва  фойдасини 
ошириш максадида, уни бошкаришнинг стратегия, фалсафа, принцип, усул 
ва шаклларининг суммасидир. 
 
Менежер - (инглизчада бошкариш) компаниялар, банклар, молиявий 
муассасаларни, хамда уларнинг ички булимларини бошкарувчи таркиб. 
 
Мехнат  баланси  -  мехнат  ресурсларининг  (иш  кучи,  иш  вакти) 
хакикатда ёки кутилган ва улардан фойдаланиш микдорини акс эттиради. 
Мехнат  балансида  ишчи  кучини  кайта  ишлаб  чикариш,  жойлаштириш  ва 
мехнат  ресурсларини  истеъмолга  мос  равишда  таксимлашнинг  асосий 
жараёнлари хакида маълумотлар курсатилади. 
  Мехнат  биржаси  -  мехнат  бозорида  воситачилик  жараёнларини 
бажаради. Мехнат биржаси йулланмаси буйича келган ходимни тадбиркор 
ишга олмаслик хукукига эга. 
Мехнат  хаки  -  ишчи  хизматчилар  шахсий  истеъмоли  учун 
мулжалланган  миллий  даромаднинг  бир  кисмидир.  Хар  бир  ишчи  ва 
хизматчининг  мехнат  хаки  унинг  сарфлаган  мехнатининг  хажми  ва 
сифатига  боглик.  Мамлакатимизда  руй  бераётган  иктисодий  узгаришлар 
натижасида  хар  хил  мулкчиликка  асосланган  кушма  корхоналар  ташкил 
этилмокда.  Албатта,  бу  корхоналарда  ишчи  хизматчилар  ишлайди, 
уларнинг оладиган даромадлари бажарадиган иш фаолиятларининг сифат 
даражасига кура турлича булади.   
Yüklə 1,18 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin