Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

3.2. Kutilayotgan natijalar: Tinglovchilar gipoksiya va asfiksiya to'g'risida zamonaviy ma'lumotlarga ega bo'ladilar. Ushbu ma'lumotlar klinik fikrlash qobiliyatini boyitadi.

3.3. Ma'ruza mazmuni: Kislorod tanqisligi (gipoksiya) tasnifi – nafas (gipoksik) gipoksiya, tsirkulyator, gemik va gistotoksik (to'qima) gipoksiyasi. Gipoksiyaning klinik kechishi. Kislorod tanqisligidan o'lim yuz berishi. Asfiksiyadan o'lim. Asfiksiyaning tiriklikda kechishi. Umumasfiktik belgilar.

3.4. O'qituvchi chizmalari. Organizmning atmosfera havosiga xususan kislorodga bo'lgan fiziologik ehtiyoji. Atmosfera havosi 79,04% azot, 20,96% kislorod va mikroelementlardan iborat. Nafas olinadigan havo to'qima shakllanishi va uning funktsiyalarini bajarishda qatnashadi. Atmosfera havosida kislorod miqdori azot miqdoriga nisbatan kam bo'lsada, organizmning kislorodga ehtiyoji baland. Ma'lumki bolalarning to'satdan o'limi 58% ini bronxopnevmoniya tashkil etadi.

Organizmning turli hujayralari kislorod tanqisligiga turlicha reaktsiya qiladi. Mazkur holatlardagi o'limlarda Myuller-Gekkel biologik qonuni o'z aksini topadi.

Organizmga kislorod me'yoridan ortiq berilganda to'qima defekti ko'rinishidagi mahalliy o'zgarishlar namoyon bo'ladi. Taxminan 24 soatdan keyin o'pkalarda yallig'lanish belgilari kuzatiladi.

Kislorod tanqisligini chaqiruvchi sabablarga ko'ra: gipoksik gipoksiya; tsirkulyator yoki ishemik gipoksiya; gemik giposiya; gistotoksik gipoksiyalar tafovutlanadi. Klinik kechishi bo'yicha gipoksiyalar bo'linadi: yashin tezligida, o'tkir va surunkali.

Mexanik asfiksiya: Tashqi nafasning qiyinlashuvi yoki to'liq to'xtashi natijasida organizmda kislorod etishmasligi va karbonat angidridning yig'ilishi kuzatiladi. Bunday holat asfiksiya deb nomlanadi. Agar asfiksiya mexanik omil natijasida yuzaga kelsa, mexanik asfiksiya hisoblanadi. Kislorod tanqisligi sabab va klinik kechishi bo'yicha 2 guruhga bo'linadi: zo'raki va patologik (nozo'raki) asfiksiya.

Mexanik asfiksiyalar 4 guruhga bo'linadi: stranguyatsion, obturatsion, kompression va chegaralangan yopiq muhitda asfiksiya. O'lim turlari bo'yicha asfiksiya: qotillik, o'z-o'zini o'ldirish va baxtsiz hodisalarga bo'linadi.

Kislorod tanqisligi natijasida: gipoksiya ko'rinishidagi o'lim, gipoksiya tipidagi o'lim va asfiksiyadan o'lim.

Asfiksiyaning hayotlikda kechishi: YUqorida keltirilgan 4 asfiksiya turlari o'z kechishlari bo'yicha umumiy xususiyatlarga ega va 2 davrda namoyon bo'ladi: predasfiktik va asfiktik. Asfiktik davr 6 bosqichdan iborat.

1. Inspirator harsirash: Davomiyligi 1 daqiqagacha bo'lib, chuqur nafas olish va nisbatan kam nafas chiqarish bilan ta'riflanadi. Organizmda ko'p miqdorda karbonat angidrid yig'iladi. Ko'krak qafasining kengayishi, plevra bo'shlig'ida manfiy bosimning oshishi kuzatiladi.

2. Ekspirator hansirash: Mazkur bosqichda organizmda giperkapniya kuzatiladi. Nafas chiqarish nafas olishdan kuchliroq bo'ladi. Mushak to'qimalari faoliyati buzilishi natijasida changaklanish kuzatiladi. Bu holat ixtiyorsiz najas, siydik va sperma chiqishiga sabab bo'ladi.

3. Terminal tinish bosqichi nafas olish va chiqarishning to'xtalishi bilan ta'riflanadi. 10 soniyali jimjitlikdan so'ng 15-20 soniyada nafas olish paydo bo'ladi va bu davr 1 daqiqagacha davom etadi.

4. Terminal nafas harakatlari bosqichida orqa miya ta'sirlanishi tufayli odam havoni tutib olayotgandek bo'ladi. YUrakning qisqarishi tezlashadi, tartibsizlashadi.

5. Nafasning to'xtash bosqichida markaziy nerv tizimi zaiflashgani sababli nafas olish to'xtaydi, yurak urishi saklanib koladi.

6. YUrak faoliyatining to'xtashi. Asfiksiyaning oxirgi davri bulib, 5-6 daqiqadan so'ng yurak urishi to'xtaydi, klinik o'lim sodir bo'ladi.

SHuni ta'kidlash lozimki, nafas olish to'xtagandan keyin yurak faoliyatining davom etishi muhim ahamiyatga ega, chunki bular organizm faoliyatining kayta tiklanishiga yordam beradi.

Sud tibbiyotiga oid adabiyotlarda olimlarning o'z-o'zini osib, tajriba o'tkazish davomida olingan ma'lumotlar keltiriladi. Asfiksiyaning tiriklikda kechishi, jabrdiydaning yoshi, asfiksiya keltirib chiqaruvchi tashqi muhit omillari, havo harorati , asfiksiyaning turi va boshqalarga bog'liq.

Murdadagi umumiy asfiktik belgilar. Umumiy asfiktik belgilar tashqi va ichki belgilarga bo'linadi:

Tashqi belgilarga kiradi: terisining, ayniksa yuzining to'laqonligi va jadal joylashgan ko'ng'ir-ko'kimtir murda dog'larining mavjudligi; ko'z qorachig'ining kengayishi; kuzning biriktiruvchi tukimasida kizil mayda kon kuyilishlar; kiyim va jinsiy a'zolarda siydik va axlat izlari;