Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

4-§.
Xo`jalik sudi hujjatlarining ijrosi
Q
onuniy kuchga kirgan sud hujjatlari O`zbekiston Respublikasining 
butun hududida barcha davlat organlari, fuqarolarning o`zini-o`zi 
boshqarish organlari, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va fuqarolar 
tomonidan XPKda va boshqa qonunlarda belgilangan tartibda ijro etiladi. 
Sud hujjatini majburiy ijro etish shu hujjatni qabul qilgan xo`jalik 
sudi tomonidan beriladigan ijro varaqasi asosida amalga oshiriladi. 
Ijro varaqasi undiruvchiga sud hujjati qonuniy kuchga kirgandan 
keyin beriladi. Pul mablag`larini budjet daromadiga undirish uchun ijro 
varaqasi qarzdor turadigan joydagi soliq organiga yuboriladi. 
Pul mablag`larini undirish uchun ijro varaqasi undiruvchi tomonidan 
bankka yoki boshqa kredit muassasasiga, boshqa hollarda esa sud 
ijrochisiga yuboriladi. 
Ijro varaqasida quyidagilar ko`rsatilishi kerak: 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ijro varaqasini bergan xo`jalik sudining nomi; 
ijro varaqasi berilgan ish va uning tartib raqami: 
ijro etilishi lozim bo`lgan sud hujjati qabul qi-lingan sana; 
undiruvchining va qarzdorning nomi, ularning man-zillari; 
sud hujjatining xulosa qismi; 
sud hujjati qonuniy kuchga kirgan sana; 
ijro varaqasi berilgan sana va uning amal qilish muddati. 
Agar xo`jalik sudi tomonidan ijro varaqasi berilguncha sud hujjatini 
ijro etishni kechiktirish yoki bo`lib-bo`lib ijro etishga ruxsat berilgan 
bo`lsa, unda ijro varaqasining muddati qachondan o`ta boshlashi 
ko`rsatiladi. 
Ijro varaqasini sudya imzolaydi va u xo`jalik sudining gerbli muhri 
bilan tasdiqlanadi. 
 
5-§.
Xo`jalik yurituvchi subyektlarni ishchanlik obro`sini himoya 
qilishning o`ziga xos xususiyatlari 
 
Xo`jalik (tadbirkorlik) faoliyatini amalga oshirishda ro`y beradigan 
turli huquqbuzarliklar natijasida nafaqat xo`jalik yurituvchi subyektlarning 
mulkiy manfaatlariga, balki ularni pok nomi, ishchanlik obro`siga ham 
jiddiy zarar va ziyon etishi mumkin. Shu sababli ham Fuqarolik 
kodeksining 100-moddasida yakka tadbirkorni va yuridik shaxslarni 
ishchanlik obro`sini yuridik muhofaza qilish asoslari belgilab qo`yilgan. 
Shan va qadr-qimmatdan farqli ravishda ishchanlik obro`si tadbirkorlik 
subyekti- ni tadbirkor sifatidagi xususiyatlari bilan ham, uning shaxsiy 
huquqlari bilan ham uzviy ravishda bog`liqdir. Odatda ishchanlik obro`si 
deyilganda, tadbirkorlik sub- subyektini professional malakasi, saviyasi 
darajasi, u tomonidan ishlab chiqarilgan tovar, bajariladigan ishlar, 
ko`rsatiladigan xizmatlar sifati, shuningdek tadbirkorlik faoliyatini amalga 
oshirishida o`zining kontragentlari bilan munosabatlarni yo`lga qo`yishda 
qanday etik-ahloqiy tamoyillar asosida ish ko`rishi bo`yicha tasavvurlar 
tushuniladi. 
Ko`p 
hollarda 
xo`jalik 
yurituvchi 
subyektlar 
o`z 
mahsulotlarini yuqori sifatli bo`lishiga, boshqa subyekt-lar bilan bo`lgan 
munosabatlardan insofli, adolatli foy- dalanishga intilish, turli xayr-ehson 
tadbirlarini amalga oshirish yo`li bilan o`z ishchanlik obro`sini yuqori 
darajada ushlab turishi, uni doimiy mustahkamlashga harakat qiladilar. 
Ammo xo`jalik (tadbirkorlik) sohasida o`zaro munosa- batlar har 
doim ham silliq va bir maromda ketavermaydi. Bozor tizimidagi kuchli 
raqobat 
bazi 
xo`jalik 
yurituvchi 
subyektlarni 
g`ayriahloqiy 
va 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

g`ayriqonuniy usullardan foydalangan holda bozorda huddi shunday 
turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi, ish bajaruvchi, xizmat ko`rsatuvchi 
boshqa subyektlar bo`lgan raqibini obro`sizlantirishga, uni ish- ishchanlik 
obro`sini yerga urib, u to`g`risida badnom qiluvchi malumotlar tarqatishga 
undashi mumkin. Bunday harakatlar uchun amaldagi qonunchilikda 
tegishli ravishda jinoiy-huquqiy, mamuriy-huquqiy va fuqarolik-huquqiy 
ja- vobgarlik belgilab qo`yilgan. Xalqaro tadbirkorlik ama- liyoti bo`yicha 
ham o`z raqibini ishchilik obro`sini g`ayriqo- nuniy usullar bilan yerga 
urish g`irrom raqobatni (noinsof raqobatni) bir ko`rinishi hisoblanadi. 
Ishchilik obro`sini fuqarolik huquqiy tartibda himoya qilishda 
Fuqarolik kodeksining 100-moddasida belgi- langan normalar qo`llaniladi. 
Bunga asosan, xo`jalik yuri- tuvchi subyekt o`zining ishchanlik obro`siga 
putur yetkazuvchi malumotlar yuzasidan, basharti bunday malumotlarni 
tarqatgan shaxs ularni haqiqatga to`g`ri kelishini isbotlay olmasa, sud yo`li 
bilan raddiya berilishini talab qilishga haqli. 
Basharti, xo`jalik yurituvchi subyektning ishchanlik obro`siga putur 
yetkazuvchi malumotlar ommaviy axborot vositalarida tarqatilgan bo`lsa, 
ayni shu ommaviy axborot vositalarida raddiya berilishi lozim. 
Basharti, bunday malumotlar tashkilotdan olingan hujjatda uchrasa, 
bunday hujjat almashtirilishi lozim. 
Boshqa hollarda raddiya berish tartibi sud tomonidan belgilanadi. 
Xo`jalik yurituvchi subyekt ommaviy axborot vosita- larida uning 
huquqlari va qonuniy manfaatlarini kamsi- tuvchi malumotlar e'lon 
qilinganda, u ayni o`sha ommaviy axborot vositalari orqali chiqib, o`zini 
himoya qilish hu- quqiga ega. 
Agar, sudning hal qiluv qarori bajarilmasa, sud qoi-dabuzarga qonun 
hujjatlarida belgilangan miqdorda va tartibda undiriladigan jarima solishga 
haqlidir. Jari- mani to`lash qoidabuzarni sudning hal qiluv qarorida na- 
zarda tutilgan harakatlarni bajarish vazifasidan ozod etmaydi. 
Xo`jalik yurituvchi subyektlar o`rtasida ishchanlik ob- ro`siga dahl 
qilinganlik bilan bog`liq nizolar O`zbekiston Respublikasi XPKning 24-
moddasiga muvofiq xo`jalik sudlari tomonidan ko`rib chiqib hal etiladi. 
Yakka tadbir- kor bilan jismoniy shaxs o`rtasidagi bunday toifadagi 
nizolar fuqarolik ishlari bo`yicha sudlar tomonidan ko`rib chiqib hal 
etiladi. 
Ishchanlik obro`si o`z mohiyati va xarakteriga ko`ra, ham mulkiy, 
ham shaxsiy nomulkiy huquq hisoblanadi. Uning mulkiy xarakteri shunda 
namoyon bo`ladiki, ishchanlik ob- ro`siga putur yetkazilganda xo`jalik 
yurituvchi subyektni mahsulot va tovarlariga bo`lgan talab keskin 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kamayadi yoki u bozorda o`tmay qoladi. Shuningdek, u bilan hech bir 
shaxs shartnomaviy munosabatlarga kirishmay qo`yadi yoki o`ta qat- tiq 
shartlar bilan shartnomaviy munosabatlarga kirishadi. Tadbirkorlik 
munosabatlarida unga nisbatan ishonch keskin pasayib, uning mulkiy 
ahvoliga tasir ko`rsatishi tabiiy. Bunday holda yetkazilgan moddiy zararlar 
O`zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksining 14-moddasiga 
muvofiq undiriladi. Ishonchlik obro`sini mulkiy huquq si- sifatida 
namoyon bo`lishi yana shunda yaqqol ko`rinadiki, O`zbekiston 
Respublikasining «Chet el invistisiyalari to`g`risida»gi qonunida gudvill 
(ishchanlik obro`si) investitsiya sifatida O`zbekiston Respublikasi 
iqtisodiyotiga kiriti lishi mumkinligi nazarda tutilgan. 
Shunga qaramasdan ishchanlik obro`si shaxsiy nomulkiy huquq 
ekanligini etirof etmoq lozim. Chunki u yuqorida takidlanganidek, xo`jalik 
yurituvchi subyektlarni ahloqiy sifatlari bilan bog`liq. Binobarin, 
ishchanlik obro`siga putur yetganda manaviy zarar yetkazilishi ham tabiiy. 
Manaviy zarar O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik ko- deksining 1022-
moddasida subyektning jismoniy va ma- naviy azoblari tariqasida 
namoyon bo`ladi. Bu holat yakka tadbirkor bo`lgan jismoniy shaxslarda 
to`liq namoyon bo`- ladi, ammo tijorat yuridik shaxslarida bu holat bevosi- 
ta emas, balki bavosita tarzida o`z ifodasini topadi. Boshqacha aytganda, 
yuridik shaxsga yetkazilgan manaviy za- rar uning ishchilik obro`siga 
putur yetkazilishi sababli uning rahbarlari, xodimlari, jismoniy shaxs 
bo`lgan mulkdor muassislari jismoniy og`riqlari, azob-uqubatlari 
ko`rinishida ro`y beradi, deb aytish mumkin. 
Manaviy zararni qoplash miqdori xo`jalik yurituvchi subyektga 
yetkazilgan jismoniy va manaviy azoblarning xususiyatiga, shuningdek 
ayb tovon to`lashga asos bo`lgan hollarda zarar yetkazuvchining ayb 
darajasiga qarab sud tomonidan aniqlanadi. Zararni qoplash miqdorini 
aniq- lashda oqilonalik va adolatlilik talablari etiborga olinishi lozim.