Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

boshqa to`lovlar 
– bu amaldagi qonunchilik bilan belgilangan, turli 
maqsadli davlat budjetidan tashqari jamg`armalarga jismoniy va yuridik 
shaxslar daromadlaridan pul mablag`larini majburiy o`tkazish, masalan, 
Nafaqa fondi, Yo`l fondi, ijtimoiy va shaxsiy sug`urta, mulk sug`urtasi 
bo`yicha to`lovlar va hokazo. 
Bunda soliqlar, yig`imlar, bojlar va boshqa majburiy to`lovlarning 
ro`yxati O`zbekiston Respublikasi qonunlarida ko`zda tutilganligini 
hisobga olish lozim va shuning uchun har bir alohida vaziyatda mazkur 
jinoyat aynan qaysi individual belgilangan to`lovga nisbatan sodir 
etilganligini aniqlash lozim. 
Soliq va boshqa to`lovlarni to`lashdan bo`yin tovlash jinoyati 
davlatning moliyaviy sohada faoliyat ko`rsatishi bilan bog`liq ijtimoiy 
munosabatlarga qarshi qaratilgan tajovuzlarda ifodalanadi, soliq solinishi 
lozim bo`lgan obyektlar Soliq kodeksida belgilab qo`yiladi. 
Soliq kodeksining 10-moddasiga muvofiq jami daromad bilan 
mazkur kodeksda belgilangan chegirmalar o`rtasidagi farq sifatida 
hisoblangan daromad (foyda) soliq solish obyektidir. Soliq solinadigan 
obyektlarni yashirish deganda, 6uxgalteriya hisobotlarida daromadlar va 
xarajatlardan tashqari soliq solish obyektlarini aks ettirmaslik tushiniladi. 
Soliq solinadigan obyektlarni kamaytirib ko`rsatish deganda, soliq 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

solinadigan manbalarni to`g`ri hisoblamaslik, uni qonunga xilof ravishda 
kamaytirib ko`rsatish tushiniladi. 
Shuni nazarda tutish lozimki, daromad (foyda) yoki soliq solishning 
boshqa obktlarini yashirish yoxud kamaytirib ko`rsatish – soliq yoki 
boshqa to`lovlardan bo`yin tovlash uslubidir. Boshqacha aytganda, soliq 
to`lashdan bo`yin tovlash turli uslublarni o`z ichiga olgan kengroq 
tushunchadir, uni davlat yoxud mahalliy budjet hisobiga majburiy 
to`lovlarning olinadigan hajmini pasaytirish maqsadida soliq organlarini 
aldash deb tushunish lozim. 
Davlat tomonidan belgilangan soliqlar, yig`imlar, boj va boshqa 
to`lovlarni 
to`lashdan 
bo`yin 
tovlash 
deganda, 
shu 
to`lovlarni 
to`lamaslikka qaratilgan har qanday harakatlarni sodir etish tushiniladi.
Soliq va boshqa to`lovlardan bo`yin tovlash quyidagi majburiy 
shartlar mavjud bo`lgandagina jinoyat deb tan olinadi: to`lanmagan 
to`lovning ancha miqdordaligi va mamuriy preyudisiya. 
Jinoyat ancha miqdordagi soliqlar yoki boshqa to`lovlarni to`lashdan 
bo`yin tovlashga qaratilgan harakatlar sodir etilgan paytdan etiboran 
tamom bo`lgan deb topiladi.
Subyektiv tomondan
jinoyat aybning qasd shakli bilan sodir etiladi. 
Aybdor o`z harakatlari ijtimoiy xavfliligini anglaydi va soliqlar yoxud 
boshqa to`lovlarni yirik hajmda to`lamaslik oqibatini keltirib chiqarishni 
xohlaydi yoxud bunga ongli ravishda yo`l qo`yadi. Ijtimoiy xavfli 
oqibatlarning 
vujudga 
kelishi 
imkoniyatlarini 
bilmaslik 
jinoiy 
javobgarlikni keltirib chiqarmaydi. Mazkur jinoyat ehtiyotsizlik yuzasidan 
sodir etilishi nazarda tutilmagan. 
Jinoyat kodeksining 184-moddasi dispozisiyasiga binoan soliqlarni 
to`lashdan bo`yin tovlash harakatda, xuddi shuningdek, harakatsizlikda 
ham ifodalanishi mumkinligidan, ammo faqat qasddan sodir etilishidan 
kelib chiqib tergov organlari va sudlar har bir ish bo`yicha soliq to`lashdan 
bo`yin tovlayotgan shaxsning maqsadini va haqiqiy niyatini aniqlashga 
majburdirlar. Xizmat vazifalariga sovuqqonlik bilan munosabatda bo`lish 
oqibatida hisobni yoki hisobotni chalkashtirib yuborish, foydani 
hisoblashda xatoga yo`l qo`yish holatlarining o`zinigina Jinoyat 
kodeksining 184-moddasi bilan kvalifikasiya qilinishi mumkin emas, lekin 
tegishli asoslar bo`lgan taqdirda Jinoyat kodeksining 207-moddasida 
ko`zda tutilgan mansab sovuqqonligi jinoyatining tarkibini tashkil etadi. 
“Agarda hisobot kichik va o`rta korxonalar, mikrofirmalar tomonidan 
soliq organlariga xar chorakda taqdim etilishi lozim bo`lsa, oylik soliqlarni 
yoki boshqa majburiy to`lovlarni to`lashda bo`yin tovlash, misol uchun 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

mansabga sovuqqonlik bilan qarash oqibatida, xisobot davri kelguna qadar 
moliyaviy sanksiyani hisobga olgan holda keyinchalik ularni to`lgan 
takdirda xam Jinoyat kodeksining 184-moddasi bilan kvalifikasiya 
qilinishi mumkin emas”
1
. 
Jinoyat
 
subyekti
o`n olti yoshga to`lgan shaxs hisoblanadi. Bunday 
subyekt deb qonunga muvofiq daromad, foyda va soliq solishning boshqa 
obyektlari haqida to`liq axborot berish hamda davlat foydasiga belgilangan 
to`lovlarni kiritish vazifasi yuklatilgan shaxslar tan olinishi mumkin. Bular 
qatoriga, 
mulk 
shaklidan 
qati 
nazar, 
korxonalar, 
muassasalar, 
tashkilotlarning soliqlarni hisoblab chiqarish va to`lash bilan bog`liq 
buxgalteriya hisobotini olib borish, hujjatlar taqdim qilish zimmasiga 
yuklatilgan mansabdor shaxslar (korxona, muassasa va tashkilotlarning 
rahbarlari, ularning o`rinbosarlari, bosh hisobchilari va hisobxonaning 
mansabdor shaxslari) kiradi. 
Qonunga binoan belgilangan hisobot shaklida xujjatlar taqdim 
etishga va soliq to`lashga majbur bo`lgan jismoniy shaxslar (soliq 
to`lovchilar) ham ushbu jinoyatning subyektlari bo`lishi mumkin. JK 184-
moddasida nazarda tutilgan jinoyatning sodir etilishini tashkil qilgan yoki 
unga rahbarlik qilgan yoxud o`zlarining harakatlari bilan foydani 
(daromadni) yoki soliq solinadigan boshqa obyektlarning kamaytirilishida 
ishtirok etishga rahbar, bosh hisobchi, soliq to`lovchini davat etgan, yoxud 
bu jinoyatni sodir etilishiga maslahat, ko`rsatma bilan ko`maklashgan 
boshqa shaxslar JK 30-moddasiga muvofiq va JK 184-moddasining 
tegishli qismi bo`yicha jinoyatning ishtirokchilari (tashkilotchi, dalolatchi 
yoki yordamchilar) sifatida javobgarlikka tortiladilar. 
O`zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 184-moddasi 2-
qismiga ko`ra, shaxs ushbu qilmishni takroran, ko`p miqdorda sodir etgan 
bo`lsa, eng kam oylik ish haqining yuz baravaridan uch yuz baravarigacha 
miqdorda jarima yoki ikki yildan uch yilgacha ahloq tuzatish ishlari yoxud 
uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. 
Shuningdek, O`zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 184-
moddasi 3-qismiga ko`ra, qilmish juda ko`p miqdorda sodir etilgan bo`lsa, 
eng kam oylik ish haqining yuz baravaridan olti yuz baravarigacha 
miqdorda jarima yoki uch yildan besh yilgacha ozodlikdan mahrum qilish 
bilan jazolanadi 
1
Ўзбeкистoн Рeспубликaси Oлий суди Плeнумининг 2000 йил 28 aпрeлдaги 2-сoнли “Тaдбиркoрлик фaoлияти 
билaн бoғлиқ қoнунчиликни қўллaш суд aмaлиѐти тўғрисидa”ги қaрoри, 17-бaнд, 2-қисм. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

O`zbekiston Respublikasining 1999 yil 20 avgustda qabul qilingan 
“O`zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o`zgartirishlar va 
qo`shimchalar kiritish to`g`risida"gi qonuniga binoan, Jinoyat kodeksining 
184-moddasiga kiritilgan qo`shimcha va o`zgartirishlarga asosan qasddan 
yashirilgan, kamaytirib ko`rsatilgan foydalar (daromadlar) bo`yicha 
soliqlar va boshqa to`lovlar to`liq to`langan taqdirda, ozodlikdan mahrum 
qilish tariqasidagi jazo qo`llanilmaydi", degan qismi bilan to`ldirilgan. 
Shuningdek, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 
2002 yil 6 maydagi 154-sonli «Jismoniy shaxslar tomonidan O`zbekiston 
Respublikasi 
hududiga 
tovarlar 
olib 
kelinishini 
tartibga 
solish 
to`g`risida»gi qaroriga ko`ra, jismoniy shaxslar tomonidan olib 
kelinadigan tovarlardan qo`shilgan qiymat solig`i, bojxona bojlari va 
yig`imlar o`rniga yagona bojxona to`lovi to`lashni nazarda tutuvchi 
bojxona to`lovlari undirishning tartibi joriy etilib, jismoniy shaxslar 
tomonidan olib kelinadigan aksiz solig`i solinadigan tovarlarga amaldagi 
qonun hujjatlarida belgilangan tartibda va stavkalar bo`yicha aksiz solig`i 
solinishi hamda tovarning kelib chiqish mamlakatidan qati nazar 
tovarlarning barcha toifalari bo`yicha bojsiz olib kirish normalari 
qo`llanilmagan holda tovarning bojxona qiymatidan: 

oziq-ovqat tovarlari (undan tashqari) bo`yicha 40 foiz; 

nooziq-ovqat tovarlari bo`yicha 70 foiz; 

tijorat faoliyati uchun mo`ljallangan un olib kelishda nul 
stavka miqdorida yagona bojxona to`lovi undirilishi belgilab qo`yilgan. 
Mazkur qarorga ko`ra, Davlat soliq qo`mitasi Nazorat-taftish bosh 
boshqarmasining va O`zbekiston Respublikasi Prokuraturasi huzuridagi 
Soliqqa oid jinoyatlarga qarshi kurashish departamentining mansabdor 
shaxslariga O`zbekiston Respublikasi nazorat organlari faoliyatini 
muvofiqlashtiruvchi Respublika Kengashi bilan kelishgan holda import 
qiluvchi jismoniy shaxslarda tijorat faoliyati uchun mo`ljallangan 
tovarlarning O`zbekiston Respublikasi hududiga olib kelinishini 
tasdiqlovchi hujjatlar mavjudligini rejadan tashqari tekshirish huquqi 
berilib, tegishli hujjatlar mavjud bo`lmagan taqdirda tovar musodara 
qilinishi belgilangan.