Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус

3.1-rasm.
3.1 – jadval

№	E1	E2	A1	A4	A7	U1	U2	U3	U4	U5
	V	V	A	A	A	V	V	V	V	V
1
2
3

№	I1	I2	R1	R2	R3	R4	R5	R6
	A	A	Om	Om	Om	Om	Om	Om
1
2
3

Nazorat savollari

1. 
   Kirxgofning birinchi va ikkinchi qonunlarini mazmunini tushuntirib, tatbiqi haqida gapirib bering.
   
2. 
   Kontur toklar metodini tushuntirib bering.
   
3. 
   Ustma-ust qo‘yish metodi qanday elektr zanjirlarini hisoblash uchun qo‘llaniladi.
   
4. 
   Murakkab elektr zanjirlarining ekvivalent (muqobil) qarshiliklari qanday topiladi.
   

LABORATORIYA MASHG‘ULOTI № 4
MAVZU: MURAKKAB O‘ZGARMAS TOK ZANJIRLARINI TEKSHIRISH.
Mashg‘ulot maqsadi.
1. Om va Kirxgof qonunlarini o‘zgarmas tok zanjiriga qo‘llashni o‘rganish.
2. Zanjir elementlarining parametrlarini aniqlash va ekvivalent qarshiligini topish.
3. O‘zgarmas tok zanjirlarini hisoblash usullarini qo‘llash bilan tanishish.
4. Eng sodda potentsial diagrammalar qurishga malaka hosil qilish.


Ishni bajarish tartibi.
1. 1-rasmdagi sxemani yig‘ib, har bir elementning vazifasini aniqlash.
2. Sxemani o’qituvchi tekshirgandang so‘ng uni tarmoqqa ulang. Bunda K₁ -rubilьnikni 1-holatga, K₂- rubilnikni 2-holatga qo‘ying.
3. Stenddagi volьmetr yordamida har bir elementga navbat bilan ulab, undagi kuchlanishlarni o’lchang.
4. Har bir konturdagi ampermetrlar yordamida toklarini o’lchab oling va ular yordamida har bir elementdagi toklarni aniqlang.
5. O’lchangan va hisoblangan (p.3 va p.4) lar asosida har bir elementning qarshiligini va zanjirning ekvivalent (muqobil) qarshiligini aniqlang.
6. K₁ rubilnikni 2-holatga, K₂ rubilnikni 1-holatga qo’yib yuqoridagi o’lchashlarni (p.3, p.4, p.5) takrorlang.
7. K₁ va K₂ rubilьniklarni 1-holatga qo’yib, (p.3, p.4, p.5) yuqoridagi hisoblash va o’lchashlarni takrorlang.
8. 1-rasmdagi sxema bo’yicha ixtiyoriy chetki konturlarning bittasi uchun potentsial diagramma quring.
9. O’lchangan va hisoblangan kattaliklar uchun jadval tuzing.


Laboratoriya ishini bajarish uchun metodik ko’rsatma

1. Har bir kontur uchun alohida magnitoelektrik ampermetr ulab kontur toklarini aniqlab olinadi. va elementlaridagi toklarni aniqlash uchun, Kirxgofning birinchi qonunidan foydalaniladi. Har bir elementdagi kuchlanishni o’lchash uchun magnitoelektrik sistemadagi volьtmetrni navbat bilan har bir elementga ulanadi. Qarshiliklarni topish uchun Om qonunidan foydalaniladi.

2. Tarmoqlangan elektr zanjirida bir nechta manbalar ishtirok etsa, u murakkab elektr zanjiri bo’ladi. Bunday zanjirlarni hisoblashda Kirxgof qonunlari qo’llaniladi. Kirxgofning birinchi qonuni tugunlar uchun yozilgan. Elektr zanjirining ikkitadan ortiq o’tkazgich tutashgan joylari tugun deb ataladi. Tugunda tok tarmoqlanadi.
Kirxgofning birinchi qonuni: Tugunda toklarning algebraik yig’indisi nolga teng.
.

Bunda tugunga kirayotgan toklarni musbat, tugundan chiqayotgan toklarni manfiy deb qabul qilamiz. Har bir elektr zanjiridagi konturning o’z kontur toki bo’ladi. Agar kontur elementlari boshqa konturga kirmasa, u holda bu elementdagi ( va ) tok kontur toklarining algebraik yig’indisi sifatida topiladi.

Bir nechta manbasi bo’lgan tarmoqlangan elektr zanjirlarini hisoblashda “ustma-ust” qo’yish metodidan foydalaniladi. Bu metodga asosan zanjirda qancha manba bo’lsa, murakkab zanjirni shuncha sondagi sodda zanjir bilan almashtirish mumkin. Buning uchun zanjirda bitta manbani qoldirib, qolganlarini uzib qo’yamiz (zanjirdan uzilgan manbalar o‘rnida ularning ichki qarshiliklarini qoldiramiz yoki u joyni qisqa tutashtirib qo’yamiz). Undan so’ng ikkinchi manbani ulab qolganlarini uzib, zanjirni hisoblaymiz. Shunday qilib zanjirda qancha manba bo’lsa, navbat bilan ulab chiqamiz. Har bir tarmoqdagi tokni, har bir manba hosil qiladigan toklarning algebraik yig’indisi sifatida topamiz.