Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта
Yüklə 1,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Banknot – emitent banklar chiqaradigan va kredit pullarning asosiy turini amalga oshiruvchi foizsiz majburiyat (bank bileti). Metall bilan ta’minlanmagan emissiya fidutsiar emissiya deb ataladi. Veksel –qat’iy belgilangan shakldagi yozma qarz majburiyati bo‘lib, uning egasi (veksel to‘lovchi)ga muddat tugaganidan keyin qarzdordan yoki akseptantdan shu hujjatda ko‘rsatilgan pul summasi to‘lanishini qat’iy talab qilish huquqini beradi. 51 Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda tarixan pulning to‘lov vositasi vazifasidan vujudga kelgan va bank tizimi yuqori darajada rivojlangan sharoitda keng qo‘llaniladigan kredit vositasi bo‘lgan chek- lar ayniqsa ko‘p tarqalgan. Cheklar bilan haq to‘lash ayniqsa mamlakatning ichki to‘lov aylan- masida keng rivojlangan, biroq ulardan eksport va import, chet el sayyohligi bo‘yicha hisob-kitoblar hamda nosavdo to‘lovlari chog‘ida tashqi to‘lov aylanmasida ham foydalaniladi. Chekdan foydalanish naqd pul bilan qilinadigan hisob-kitoblarni sezilarli darajada kamaytiradi. Shuni ta’kidlash zarurki, chek aylanmasining asosiy unsurlari umu- miy bo‘lgani holda ayrim mamlakatlar qonunchiligida chek operatsiya- larining ba’zi jihatlarini turlicha tartibga solish ko‘zda tutilgan. Chek be- rish, unga pul to‘lash va chek muomalasining yagona qoidalarini belgi- lash maqsadida 1931-yilda Jenevada xalqaro chek konvensiyasi (Jeneva konvensiyasi deb ataladi) tuzildi. [39] . Chek muomalasining rivojlanishi chek daftarchasiga ko‘plab imzolar qo‘yilishi bilan bog‘liq bir qancha muammolarni keltirib chiqa- radi. Shu sababli, 50-yillardan boshlab, dastlab AQSHda, keyinroq esa G‘arbiy Yevropada cheklar kredit kartochkalari bilan almashtirila boshlandi. Kredit kartochkasida pul egasining joriy hisobidagi summa ko‘r- satiladi. U egasiga chakana savdo tarmoqlarida pulsiz tovarlar va xiz- matlar xarid qilish huquqini beradi. Kredit kartochkasiga binoan xaridor hisobidagi pul summasi uning ixtiyoridan olinib, tovar sotgan korxona hisobiga o‘tkaziladi. Hozir kredit kartochkalari jahonda keng tan olingan va o‘z egasi ob- ro‘-e’tiborining o‘ziga xos belgisi bo‘lib xizmat qiladi. O‘zbekistonda ham kredit kartochkalaridan keng foydalanilmoqda. Bugungi kunda pullar tabaqalanmoqda, ularning turlari ko‘z o‘n- gimizda ko‘payib bormoqda. Cheklar va kredit kartochkalaridan keyin Chek – ingl. Check – bank (yoki boshqa kredit muassasasi) dagi hisob- varaq egasining chekda ko‘rsatilgan summani shy hisobvaraqdan chek ush- lovchiga to‘lash yoki uni chek ushlovchining hisobvarag‘iga o‘tkazish to‘g‘ri- sidagi yozma topshirig‘i. Yüklə 1,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|