Њзбекистон республикаси олий ва њрта

7.2. Ulgurji tovar oborotining mazmuni, turlari va uning ko‘rsatkichlari
Ulgurji tovar oboroti ulgurji savdo korxonalarining asosiy ko‘rsatkichi hisoblanadi. Uning hajmi, tarkibi va tovar harakatining shakllariga bog‘lik, holda ulgurji savdo korxonasi xo‘jalik faoliyatining boshqa ko‘rsatkichlari aniqlanadi (xarajatlar, daromadlar, foyda va h,.k.). Ulgurji tovar oboroti tovarlarning iqtisodiy oborotini yakunlamaydi, balki ularning iste’molchilar tomon davomli harakatini aks ettiradi. Ulgurji tovar aylanish deganda, korxona va tashkilotlar tomonidan muayyan vaqt oralig‘ida boshqa korxona va tashkilotlarga keyinchalik qayta sotishi yoki qayta ishlashi uchun sotilgan tovarlar hajmi tushuniladi. Ya’ni, ulgurji tovar oboroti deganda, korxonalarda sotilgan barcha tovarlar hajmi emas, balki qayta sotish hajmi nazarda tutiladi.
Ulgurji tovar oboroti quyidagi belgilari bo‘yicha farqlanadi:

• 
  - tovar resurslarining belgilangan yo‘nalishlari bo‘yicha;
  

- ishlab chiqarish sohasidan muomala sohasiga tovar harakatining shakllariga qarab;
-yetkazib berilgan tovarlar uchun sanoat korxonalari, ulgurji va chakana savdo korxonalari hamda boshqa iste’molchilar o‘rtasidagi hisob-kitoblar harakteriga ko‘ra.
Tovar resurslari yo‘nalishiga qarab ulgurji tovar oboroti quyidagilarga bo‘linadi: xaridorlarga tovarlar sotish bo‘yicha ulgurji tovar oboroti; viloyatlar o‘rtasidagi ulgurji tovarlar aylanishi; turli savdo bilan shug‘ullanuvchi tizimlar o‘rtasidagi ulgurji tovar oboroti; tizim ichidagi ulgurji tovar oboroti.
Ulgurji tovar oborotining asosiy ko‘rsatkichlari kuyidagilardan
iborat bo‘ladi:

• 
  ulgurji tovar oborotining umumiy hajmi;
  
• 
  ombor ulgurji tovar oboroti;
  
• 
  tranzit ulgurji tovar oboroti; (to‘langan tranzit va to‘lanmagan tranzit).
  
• 
  tovar zahirasi (davr boshiga va oxiriga);
  
• 
  tovarlarni kelishi.
  

Ushbu ko‘rsatkichlar barchasi tovar assortimenti bo‘yicha ham hisob kitob va tahlil qilinadi, rejalashtiriladi, prognozlashtiriladi.
Tovar zahiralari tushunchasi, turlari ko‘rsatkichlari chakana savdodagi bilan o‘xshash bo‘lib, ularni savdoda chakana tovar oboroti o‘rniga ulgurji ombor tovar oboroti, hamda mayda ulgurji tovar oboroti ko‘rsatkichlari (agarda amalda bo‘lsa) ishlatiladi.
Yuqorida keltirilgan ko‘rsatkichlar bir - biri bilan o‘zaro bog‘liqlikda, chunki ularni bir qismi resurs, ya’ni taklif ko‘rsatkichlarini ifoda qiladi, ikkinchi qismi esa talab miqdorini belgilaydi. Shu sababli ularni o‘zaro bog‘liqligi tovar aylanish balansida o‘z ifodasini topadi. Tovar aylanish balansi formulasi quyidagi shaklda yoziladi: