Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

SWIFT-P tarmog’i arxitekturasi 
Tizimning boshqaruv prosessori 
Slays prosessor 
Slays prosessor 
Mintaqaviy 
prosessor 
Mintaqaviy 
prosessor 
Mintaqaviy 
prosessor 
Mintaqaviy 
prosessor 
Paket 
kommutatori 
Paket 
kommutatori 
Paket 
kommutatori 
Paket 
kommutatori 
SWIFT 
terminali 
SWIFT
terminali 
SWIFT
terminali 
SWIFT
terminali 

---

abonentning kirish nuqtasi hisoblanmish foydalanuvchining terminallari 
(SWIFT Based Terminal - SBT); 
♦
mintaqaviy protsessor (Regional Processor - RP). Uning vazifasi 
xa^arlarni uzatish, protokollarni boshqarish, keluvchi xabarlar to’g’riligini 
tekshirish, abonentlarga ularning ma’lumotlarini qabul qilganlik haqidagi tasdiqni 
uzatishdan iborat. RR abonentlarni ularga berilgan kodlar bo’yicha taniydi; 
♦
marshrutlovchi (guruhli) protsessor (Slice Processor - SP) xabarlarni 
marshrutlashni boshqaradi, barcha ma’lumotlar va xabarlarni uzatish haqidagi 
xotirani saqlaydi, tizimli xabarlarni ishlab chiqadi, tizimga asoslangan arxivni olib 
boradi va ularning elektron nusxasini maxsus ma’lumotlar bazasida saqlanishini 
boshqaradi; 
♦
tizimni boshqarish protsessori, faqat barcha tizimni boshqarish va nazorat 
qilish vazifasini bajaradi. Tizimda asosiy kompleksda barcha operatsiyalarni 
takrorlash uchun zaxira protsessori mo’ljallangan. 
SWIFT ma’lumotlarni yuqori darajada himoyalashni ta’minlaydi. 
SWIFTning asosiy talabi - terminallarni ulash tartibidir. Tizim har bir 
foydalanuvchi uchun individual yashirin kod bilan qayd etish orqali tizimli 
xabarlar nazoratini tashkil etish asosida har bir ulangan terminalni aniqyaashi 
(tanishi) ksrak. Bu xabar maxsus qurilma yordamida shifrlanadi. Qurilmada modul 
bo’lib u tasodifiy sonlar generatoridan foydalangan holda shifrlovchi kalitni hosil 
qiladi. 
Foydalanuvchiga keyingi qayd qilish uchun yangi kod beriladi. Bu – kalitlar 
almashish tartibi deb yuritiladi. Terminal aniqlanganligi tasdiqlangandan so’ng u 
tarmoqda qayd etiladi. Barcha kodlar va kalitlar SWIFT termiialiga 
mikroprotsessor karta (MK) yordamida kiritiladi. MKni xavfsizlik tizimi (User 
Security Enhancement – USE) ishlab chiqadi. Terminalni tarmoqqa ulash 
tartiblaridan birortasi bo`zilgan taqdirda (shovqin, liniya o`zilishi aniqlansa, 
uzatishda xato aniqlansa yoki xabar formati tizimiga kiritish tartibi noto’g’ri bo’lsa 
va hokazo) terminal avtomatik ravishda o’chadi, maxsus faylda bu hol qayd etiladi. 
Shu orqali past sifatli liniya aniqlanadi. 
Foydalanuvchining imtiyozini farqlash vositasi axborot xavsizligani 
ta’minlash bo’yicha qo’shimcha chora hisoblanadi. Bundan tashqari tizimda tez-tez 
to’xtab qolipadan himoyalash uchun axborotlarni zaxira nushalab qo’yish hisobga 
olingan. SWIFT tizimining barcha imkoniyatlaridan foydalanish uchun maxsus 
dasturiy-apparatli interfeys mavjud. Bugo`ngi qunda SWIFT tarmog’i uchun 
terminal komplekslarni taklif etuvchi 100 dan ortiq firma mavjud. SWIFT terminal 
komplekslari uchun platforma ishlab chiqaruvchilari o’rtasida Digital Eguipment 
(VAX va Alpha tizimi), IBM (PS/2? S370, RS/6000), Hewlett Packard (Apollo 
9000), Sun Microsystems (SPARC oilasiga mansub protsessorli kompyuterlar) 
kabi kompaniyalar mavjud. Bugo`nga kunda SWIFT terminal komplekslar 
bozorida Diqital va IBM nisbatan mashhur sanaladi. 
SWIFTda ishlatiladigan ba’zi terminal komplekslar ta’rifi quyida berilgan: 
Terminal 
kompleks 
nomlanishi 
Platforma 
Operattsio
n tizim 
Tezkor 
xotira 
qurilmasi, 
Samaradorlik 
(kuniga jo’na-
tiladigan 
Narx 
(litsenziya 
+ apparat 
327

---

hajmi 
Mbayt 
xabarlar soni) kompleksi) 
- ming 
AQSh doll. 
ST 400 
VAX 
Open 
VMS 6.2 
32 (96 
gacha) 
4000 90-180 
SWIFT 
Alliance 
Alpha 
Server 
400/1000 
LNIX 
V.3.2 
32 / 96 
kamida 4000 
100 / 200 
MERVA / 2 
WK Server 
310 
OS / V.2.1
32 
10000 
79 
Turbo 
SWIFT 
SPARC 
Station 4 
Solaris 2.5
32 
200 / 1000 
65 / 150 
Bugo`ngi kunda SWIFT tizimi bank operatsiyalari, valyuta va pul bozori, 
qimmatbaho qog’ozlar savdosi, savdo operatsiyalariga xizmat ko’rsatish, halqaro 
to’lovlarni amalga oshirish kabi muhim moliyaviy faoliyat sohalarida ma’lumotlar 
bilan tezkor almashuvni ta’minlaydi. Vosita va xizmat haqi yuqori bo’lishiga 
qaramasdan SWIFT tarmog’i abonentlari soni ko’payib bormoqda. Bu hol 
SWIFTjamiyatiga kelgusida moliya faoliyatining boshqa sohalarini qamrab olgan 
holda tarmoqni yanada kengaytirish imkonini beradi. 
3.
1) Tarmoq axborotlarni uzatishda fizik-texnikaviy, tashkiliy usullar orqali 
to’liq xavfsizlikni ta’minlaydi. 
2) Axborotlarning uzatishning ishonchliligi mavjud. 
3) Aloqalar arzon narxda. 
4) Jahonning istalgan nuqtasidan axborot tez uzatish imkoniyati mavjud, 
axborotlar uzatish imkoniyati 20 minutni tashkil etadi. 
Axborotlarning zaruriyatiga qarab bu muddat 1,5 minutni tashkil etish 
mumkin. Barcha to’lov hujjatlari bir andozada bo’ladi.
5) SWIFT o’z foydalanuvchilari uchun moliyaviy himoyani kafolatlaydi.
SWIFTga a’zo bo’lish moliyaviy korxonaga 160 dan 200 ming dollargacha. 
SWIFT tarmog’ining eng katta kamchiligi uning qimmatligidir. 
Hozirgi kunda SWIFT tarmog’iga 105 ta davlat a’zo bo’lib, shulardan 28000 
moliyaviy korxonalar va banklar a’zo bo’lishgan. SWIFT tarmog’i aktsionerlik 
jamiyati hisoblanadi.
SWIFTning yana bir kamchiligi ikki tashkilotni juda murakkab texnik 
tizimga tobeligi va shu bilan bog’liq texnik muammolar va ishdan chiqishlari 
kamchiligidir. 
SWIFT hisoblash markazlarida xavfsizlikni ta’minlovchi dasturlardan 
tashqari, an’anaviy to’lov tizimlaridan farqi o’laroq tizimini maxsus choralar 
joylashtirilgan: 
- sessiyaning boshlanishi va oxirida tizim terminalidan foydalanishni 
tekshirish; 
- hamma kirish va chiqish ma’lumotlarni avtomatik raqamlash, raqamlash 
tarkibi tizimining o’zi bilan nazoratlanadi; 
328

---

- individual kalitlarga qarab ikki bank orasida avtomatik ma’lumot 
almashinish; 
- qabul qiluvchi - bank tomonida axborotlarni avtomatik tekshirish. 
SWIFT aloqa liniyalari va operatsion markazlarini ruhsatsiz tashriflardan 
muhofaza qilish maxsus kodirovka qilish moslamalari (tasodifiy sonlar generatori 
printsipida) tomonidan ta’minlanadi. 
4.
SWIFTning asosiy yo’nalishi moliyaviy axborotlarni bir tizimga, 
sistemaga keltirishdir. 
Xabarlarni chop etuvchi standart mashinalarning formati shunday tashkil 
qilinganki, u har bir davlat bankining milliy xususiyatlariga bog’liq bo’lmaydi, bu 
axborot tizimini SWIFT tarmog’ida axborot tarqatish uchun ishlatish mumkin. 
SWIFT andozasi moliyaviy xabarlar uchun andoza bo’lib, bu andoza asosida 
bir nechta davlatlar o’ziga xos sistemalarni ishlab chiqqan. Masalan: Angliya 
Chaps, Frantsiya Sagritter. Mashina o’quvchi sistemalarning formati axborotlarni 
yuborish holati ustidagi nazoratni engillashtiradi. Hamda tasodifiy xatolar 
bo’lmasligini ta’minlaydi, shuningdek, to’g’ri natijaga kelgan axborotni o’tkazish 
sistemasi faoliyatini ko’taradi. Axborotni tayyorlash va qayta ishlash faoliyati 
to’liq avtomatlasha oladi, bu esa bank faoliyatining rentabelligini oshiradi. Hozirgi 
kunda 11 ta kategoriyadan foydalaniladi. Bu kategoriyalar o’z ichiga 130-turli 
xabarlarni oladi va ular moliyaviy operatsiyalarni to’liq bajarishni ta’minlaydi. 
Xabarlar qono`nga ko’ra, bir mijozdan ikkinchi mijozga o’tadi, lekin sistemali 
xaqbar kategoriyasi mavjud bo’lib, u ishlatuvchilarga tarmoqda birga ishlash 
imkonini beradi. Bu 0 kategoriyalardir.
Sistemali xabarning 3 asosiy turi mavjud: (1) LOG-IN/OUT – kirish uchun 
sistemali xabarlar sistemasiga kirish/chiqish.