Bo`laklab integrallash usuli. Faraz qilaylik,
u(x)
va v(x)
funksiyalar uzluksiz
u(x) ,
v(x)
hosilalarga ega bo`lsin.
Ravshanki,
bo`ladi. Demak,
funksiya
(u(x) v(x)) u(x) v(x) u(x) v(x)
F ( x) u( x) v( x)
f ( x) u( x) v( x) u( x) v( x)
funksiyaning boshlang`ich funksiyasi bo`ladi. Bundan
u( x) v( x) u( x) v( x) dx u( x) v( x) C
bo`lishi kelib chiqadi.
Aniqmas integralning 3)- va 4)- xossalardan foyda-lanib
u( x) v( x) dx u( x) v( x) u( x) v( x) dx
bo`lishini topamiz.
(5) formulani quyidagicha
(5)
ham yozish mumkin.
u(x) dv(x) u(x) v(x) v(x)du(x)
(5‰)
integralni hisoblash
integralni hisoblashga keltiriladi.
misol.
integral hisoblansin.
u( x) v( x) dx
u( x) v( x) dx
x cos xdx
◄Bo`laklab integrallash formulasidan foydalanib topamiz:
u x ,
x cos xdx cos xdx dv
du dx x sin x sin xdx
v sin x
misol. Ushbu
x sin x cos x C. ►
deyilsa, unda
u ,
dv dx
du
x dx ,
v x
bo`ladi. Bo`laklab integrallash formulasidan foydalanib topamiz:
x2
J x
x
dx a dx
dx
Ma`lumki, (1 0 dagi 4-misol)
dx ln x
Natijada
J
dx x
2
2
bo`lishi kelib chiqadi. ►
misol. Ushbu
Jn
integral topilsin.
◄ Bu integralda
dx
( x 2 a 2 ) n
u 1
( n N , a R, a 0)
, dv dx
deb olsak, unda
( x 2 a 2 ) n
du
2nxdx
(x2 a2 )n1 ,
v x
bo`ladi. (5) formuladan foydalanib topamiz:
x x 2
J
n (x 2 a 2 )n
2n (x 2 a 2 )n1 dx
x 2n
dx a 2
dx
.
Natijada
(x2 a 2 )n
( x2 a 2 ) n
(x2 a 2 )n1
Jn1
1
2 na 2
x
( x 2 a 2 ) n
2 n 1 1
2n a 2
Jn
(6)
bo`lishi kelib chiqadi. ►
Odatda, (6) munosabat rekkurent formula deyiladi.
Ravshanki,
n 1 bo`lganda
dx
x
d ( )
1 a 1 x
bo`ladi.
J1 x 2 a 2
a
1 ( x )2
a
arctg C
a a
n 2 bo`lganda mos topiladi.
Masalan,
J n integrallar (6) rekkurent formula yordamida
J dx 1
x 1
J 1 x 1
arctg x C
bo`ladi.
2 (x2 a2 ) 2 2a2
x2 a2 2 a2
1 2 a2 ( x2 a2 )
2 a3 a
Ushbu
A
(x a)m
(x a) ,
Bx C
(x 2 px q)m
ko`rinishdagi funksiyalar sodda kasrlar deyiladi, bunda
m N;
A, B,C , a , p , q –
haqiqiy sonlar bo`lib, x2 px q kvadrat uchhad haqiqiy ildizga ega emas, ya`ni
p 2
q 0 .
4
m 1 bo`lganda sodda kasrlarning integrallari
lar quyidagicha hisoblanadi:
A dx ,
x a
Bx C dx x 2 px q
A dx A d (x a) A ln
x a C ;
x a x a
Bx C dx Bx C dx
x2 px q
(x
p )2
2
(q p )
4
x p t,
2
x t p
2
p 2 2
dx dt,
q a
4
B tdt
(C Bp ) dt B ln(t 2 a2 ) (C Bp 1
t C*
t 2 a2
2 t 2 a2 2
) arctg
2 a a
B ln(x2 px q)
2
2C Bp
arctg
x p
2
C *.
A dx , (x a)m
lar quyidagicha hisoblanadi:
Bx C dx
(x 2 px q)m
A dx A (x a)m d (x a) A C,
(x a)m
(m 1)( x a)m1
x p t, x t p
2 m
Bx C dx
(x px q)
2 2
p2
В 2tdt (C
dx dt,
p B)
q a2
4
dt
2 ( t 2 a 2 ) m 2 ( t 2 a 2 ) m
B 1 (C p B) dt .
Keyingi munosabatdagi
2 ( m 1)( t 2 a 2 ) m1 2
dt . ( t 2 a 2 ) m
( t 2 a 2 ) m
integral (6 ) rekurrent formula yordamida topiladi.
integral hisoblansin.
Ushbu
|