Ózbekstan respublikasí joqarí bilimlendiriw, ilim hám innovaciyalar ministrligi

OQIWSHILARDIŃ BILIMLENDIRIW JETISKENLIKLERIN BAHALAW XALIQARALIQ BAǴDARLAMASI PISA.
1990- jıllardıń aqırında bilimlendiriw siyasatın islep shıǵıw ushın izertlewlerde anıq ilimiy qatnastı qollaw ideyası ekonomikalıq sheriklik hám rawajlanıw shólkemi tárepinen oqıwshılardıń bilim alıwdaǵı jetiskenliklerin bahalaw boyınsha xalıqaralıq baǵdarlama – PISA jaratılıwına alıp keldi.
PISA xalıqaralıq baǵdarlaması Ekonomikalıq birge islesiw hám rawajlanıw shólkemi (Organization for Economic Coopation and Development OECD) tárepinen ámelge asırıladı.
PISA(inglisshe - Programme for International Student Assessment) – hár turli mamleketlerde 15 jaslı oqıwshılardın sawatxanlıǵın (oqıw, matematika, tabiyiy pánlerdin) hámde bilimlerin ámelyatta qollaw qábiletin bahalawshı baǵdarlama bolıp tabıladı.
Bul baǵdarlama hár 3 jılda bir ret ótkeriledi. Dáslep 1997- jılda islep shıǵarılıp, ol 2000- jılı qollanılǵan. Bul baǵdarlama boyınsha hár 3 jılda oqıwshılardın bilimin bahalaw maqsetinde sınawlar ótkeriledi.
Házirgi kunge shekem jámi 7 ret (2000, 2003, 2006, 2009, 2012, 2015 hám 2018- jılları) PISA baǵdarlama boyınsha testler ótkerilgen bolıp, keyingi sınawlar 2021- jılda bolıwı jobalastırılǵan edi, biraq pandemiya sebepli bul 2022- jılǵa qaldırılǵan.
Bul baǵdarlamada qatnasıwdan maqset testlerdi ótkeriw yamasa oqıwshılardı testke tayarlaw emes, al oqıwshılarımızda XXI ásir kónlikpelerin rawajlandırıw, básekelesetuǵın kadrlardı tayarlaw ushın bolıp tabıladı.
PISA baǵdarlamasınıń maqseti ol qanday zárúrliklerge baylanıslı payda bolǵan hám PISA sorawları qanday principke tiykarlanıp dúziledi?
XXI ásir – xabar texnologiyaları ásiri. Bul ásir óz qánigelerinen ulıwma aldınǵıdan parıq etiwshi kompetenciyalardı talap etedi. XX ásirde hám onnan aldınǵı kúshli este saqlaw enciklopediyalıq bilim, óz tarawı boyınsha ilajı barınsha kóbirek maǵlıwmattı bilgen qánigeler ayrıqsha qádirlengen bolsa, endi bul bilimler áhmiyetke iye bolmay qaladı. Izlew jolları onlayn enciklopediyalar, taraw boyınsha onlayn maǵlıwmatlar bazaları jaratıldı. Endi bul maǵlıwmatlardı eslep qalıw zárúrlikleri ekinshi orınǵa túsip qaldı.
Házirgi zaman qánigeleri ushın bul bilimlerdi talıqlaw, olardan jańa maǵlıwmatlardı payda ete alıw tiykarǵı baslı máselesi bolıp tabıladı. PISA testleri mine usı ózgerislerdi bilimlendiriw sistemasında sáwlelendiriw, mektep oqıwshılarınıń haqıyqıy turmısta kerek bolatuǵın hádiyselerdi analiz qılıw, olardan juwmaq shıǵarıw hám baylanısqa kirisiw kónlikpelerin qay dárejede islep atırǵanlıǵın bilimlendiriw sistemasınıń bul ózgerislerge qanshelli sáykesligin anıqlaw maqsetinde ótkeriledi.
PISA testleri 5 baǵdarlama boyınsha ótkeriledi: oqıw, matematikalıq sawatxanlıq, tabiyiy- ilimiy pánler, birgelikte mashqalalardı sheshiw hám finanslıq sawatxanlıq baǵdarları. Al, Ózbekstanda 2021- jılda 3 baǵdar: oqıw, matematikalıq sawatxanlıq, tabiyiy- ilimiy pánler baǵdarları boyınsha testlerine qatnasıw jobalastırılǵan.
Testlerde tiykarǵı itibar oqıwshılardıń tiykarǵı baǵdarları boyınsha eń áhmiyetli túsiniklerdi biliw bazalıq bilim hám kónlikpelerdi iyelegeni, olardan turmısta bolıp atırǵan hádiyselerde paydalana alıwǵa qaratıladı. Bul testler oqıwshılardıń sabaq dawamında anıq temalar boyınsha úyrengen bilimlerin sınawda ótkeriw názerde tutılmaǵan.
PISA sınawları 4 túrli sınaw usıllardan paydalanıladı:
- bir juwaplı testler;
- bir neshe juwaplı testler;
- qısqa yamasa anıq juwap jazılatuǵın sorawlar;
- bir mashqalanıń sheshimi boyınsha oqıwshı pikiri (ádette bunday sorawlar da tekseriwshide ulıwmalasqan juwaplar boladı, oqıwshı juwabı test duziwshi juwabına sáykes keliwi talap qılınbaydı, oqıwshı dóretiwshiligi qollap quwatlanadı).
Bunnan tısqarı testler menen bir waqıtta oqıwshılardan anketalar hám alıw názerde tutılǵan.
Mámleketimizde PISA nıń tiykarǵı baǵdarları tómendegishe mazmundı ańlatadı:

1. 
   Oqıw sawatxanlıǵı: Insannıń tekst túrinde berilgen maǵlıwmatlardı túsine alıw hám olarǵa reakciya bere alıw kónlikpesi, jámiyette oqıǵan maǵlıwmatlarınan óz maqsetleri jolında paydalana alıw, bilim hám imkaniyatların asıra alıwı. Bul jerde oqıw sawatqanlıǵı túsinigi keń mániske iye.
   

Bul baǵdardıń maqseti oqıwshınıń berilgen kórkem shıǵarmalardan úzindi, biografiya, xat, hújjet, gazeta hám jurnallardan alınǵan maqalalar, hár túrli qollanbalar, geografiyalıq kartalar sıyaqlı tematikalıq, dúzilisinde tekstti ashıp beriwge mólsherlengen diagrammalar, súwretler, kartalar, grafikalar hám kesteler berilgen tekstti tusiniwi, mazmunı haqqında pikir júrite alıwı, tekst mazmunına baha beriw hám oqıǵanları haqqında óz pikirin bere alıw sıyaqlı kompetenciyalardı anıqlaw bolıp esaplanadı.

2. 
   Matematikalıq sawatxanlıq: Insannıń matematikanı ózi jasap atırǵan álemdegi ornın biliw, matematikalıq processti durıs hám tolıq dálilley alıwın tekseredi. Shaxstıń matematikadan jaratıwshı. qızıǵıwshı hám pikirlewshi insannıń házirgi hám keleshektegi matematikalıq bilimlerge bolǵan mutájligin qanaatlandıra alatuǵın dárejede paydalana alıwın támiynlew bul bólimnin tiykarǵı maqseti bolıp tabıladı. Bul bólimdegi sawatxanlıq termininde bul bólim maqseti ádetde mektep baǵdarlamasında beriletuǵın bilimlerdi qay darejede ózlestirgenligin anıqlaw emesligin kórsetiw ushın paydalanıladı.
   

Tiykarǵı itibar matematikalıq bilimlerden hár turli turmısta ushırasatuǵın waqıyalardan pikirlew hám intiutiv qarar qabıl etiw talap etiletuǵın hár turli usıllardan qollaǵan halda paydalana alıw nazerde tutılǵan. Biraq bul túrdegi sorawlarǵa juwap beriwde mektep baǵdarlamalarında beriletuǵın bilim hám kónlikpeler zárúr bolıw múmkin.
Bul baǵdar sınawlarında ádetde turmıstıń hár túrli tarawlarında (medicina, turar jay, sport) dus keliwi múmkin bolǵan matematikaǵa baylanıslı jaǵdaylar bolıwı mumkin.

3. 
   Tábiyiy- ilimiy pánler sawatxanlıǵı: turmıstaǵı hár turli jaǵdaylarda ilimiy usılda sheshimin tabıwı múmkin bolǵan mashqalalardı anıqlaw, baqlaw hám tajriybeler tiykarında sheshimin qabıl etiw kompetenciyası. Bul sheshimler átiraptaǵı álemdi túsiniw hám insan iskerliginiń natiyjesinde onda bolıp atırǵan ózgerislerdi ańlap jetiw, soǵan qarap kerekli qararlar qabıl ete alıw kónlikpelerin rawajlandırıw bul bólimniń tiyarǵı maqseti bolıp tabıladı. Bul sawatxanlıq biziń mekteplerimizde fizika astranomiya pánleri menen birge, biologiya, ximiya, geografiya pánleri oqıtılıwı waqtında beriliwi názerde tutılǵan.