Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

I. ELEKTROLIZ. FARADEY NÍZAMLARÍ
Eritpelerde elektr tokı tásirinde ximiyalıq reaksiyalar (tiykarlanıp ajırasıw reaksiyaları ) júz beretuǵın process elektroliz dep ataladı.Elektroliz elektr tokı tásirinde ıdıraw bolıp esaplanadı.
Elektroliz procesi sanaat hám awıl xojalıǵında úlken áhmiyetke iye. Mısalı, xlor hám oyıwshı siltelar palaw duzı eritpesin elektroliz etip alınadı. Ammiak sintezi ushın zárúr bolǵan taza vodorod suwdı elektroliz qılıw jolı menen alınadı. Elektroliz processinde lektrod elektrolit shegarasında elektroximiyalıq reaksiyalar júz bolıp, bunda elektrloit penen eritpedegi ionlar (molekulalar ) óz-ara elektron almasadı. Katodda elektronlar elektronnan ionǵa (yamasa molekulaǵa ) anodda bolsa ionnan (molekuladan ) elektrodqa ótedi, bunda ionlar yamasa molekulalar óziniń elektr zaryadın joǵaltadı yamasa ózgertiredi. Elektrolitlerde júz bolatuǵın elektroximiyalıq reaksiyalarda tek elektronlar elektr tasıwı, eritpedegi ionlar bolsa valentligin ózgertiwi, lekin elektrodlar zaryadsızlanbawı da múmkin. Ingliz alımı M. Faradey elektrolizdi tájiriybede úyrenip, eki zárúrli nızamlı jańalıq ashadı.
1. Elektroliz waqtında elektrodlardan elementler muǵdarı elektrolit arqalı ótken elektr muǵdarına tuwrı proporcional bolıp tabıladı.
2. Hár qıylı elektrolitlarden birdey muǵdardaǵı elektr ótkerilgende elektrodlarda ajralatuǵın (ózgeretuǵın ) elementler muǵdarı sol elementlerdiń ximiyalıq ekvivalentlerine tuwrı proporcional bolıp tabıladı.
AgNO3, CuSO4 hám H2 SO4 eritpeleri arqalı kulon elektr o'tkizilgende katotda 1, 118 mg gúmis 0, 3293 mg mıs hám 0, 010446 mg vodorod ajralıp shıǵadı. Ximiyalıq ekvivalent eletkroximiyalıq ekvivalentler dep ataladı. Ximiyalıqiy ekvivalent elektroximiyalıq ekvivalentke koefficient ózgermeytuǵın shama bolıp, eritpe 96487, 6 (pútinligine 96500) ge teń hám Faradey sanı F dep ataladı.
Solay etip, elektroliz usılı menen eritpe ekvivalent elementti ajıratıp alıw yamasa onı ózgertiw ushın bir Faradey elektr jumsaw kerek. Shınjır arqalı ótken elektr muǵdarın anıq ólshew metodı Faradey nızamına tiykarlanǵan. Bunday ólshewler ushın gúmisli, misli, ionlı hám basqa kulonometrler isletiledi. Bul ásbaplarda elektroliz ónimleri tartıladı yamasa onıń kólemi o'lshenedi. Elektroliz ónimleriniń muǵdarı málim bo'lgannan keyin sarıplanǵan elektr muǵdarı ańsat tabıladı. Elektroliz sanaatında júdá kóp proceslerde, ásirese, ximiya sanaatında keń qollanıladı. Suyıqlantırılǵan kriolit Na3 AlF6 dan alyuminiy alıw suyıqlantırılǵan MgCl2 ni elektroliz etip, magniy alıw mistı qosımshalardan tazalaw, silti hám duz eritpelerin elektroliz etip taza vodorod alıw hám basqalar. Bunnan tısqarı buyımlardı sırtına basqa metallar yaǵnıy xromlaw, nikellaw, kadmiylaw sıyaqlı jumıslar da elektrolitlik usılda atqarıladı.