Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

ELEKTR ÓTKIZIWSHEŃLIGI, IONLAR KONSENTRATSIYASI HÁM IONLARDÍŃ HÁREKETSHEŃLIGI ARASÍNDA BAYLANÍSÍW.
Eritpelerde elektr zaryadın tasıwshılar ionlar bolǵanlıǵı sebepli eritpeniń elektr ótkizgishligi ionlardıń konsentraciyasına tuwrı proporcional boladı. Berilgen konsentraciyada bolsa elektr ótkizgishlik ionlardıń háreketleniw tezligine tuwrı proporcional boladı. Berilgen konsentraciyada bolsa elektr ótkizgishlik ionlardıń háreketleniw tezligine tuwrı proporcional boladı. Ionnnıń háreketleniw tezligi onıń tábiyatına maydan kúshlengenligi konsentraciyana temperaturaǵa ortalıqtıń jabısqaqlıǵına hám basqalarǵa baylanıslı boladı.
Eger kationnıń absolyut háreketleniw tezligi ol aniondiki v menen belgilesek, F kationnıń jıldamlıǵı vF anionnıń jıldamlıǵı dep ataladı.Kationnıń jıldamlıǵı IK anionnıń jıldamlıǵı menen belgileymiz.
Kationlar tasıǵan (nk) hám naion tasıǵan (na) elektr úlesi tasıw sanı dep ataladı.
Bunda IK hám IA kationlar hám de anionlar tasıǵan elektr muǵdarı.
Bunda kationlar tasıw sanına anionlar tasıw sanına qatnası kationlar hám anionlar absolyut tezlikleriniń yamasa háreketsheńliginiń qatnasına teń. Ekvivalent elektr ótkezgishligi menen belgilesek tolıq, dissotsialanadtuǵın kúshli elektrolitlar ushın, kúshsiz elektrolitlar ushın bolsa, Bunda elektrolittin' dissosialanıw dárejesine teń boladı
Eritpe sheksiz suyultırılǵanda yaǵnıy hám IK=1, IA=1 bolǵanda teńleme tómendegi halǵa keledi. Bul degen sóz kation hám anionlar jıldamlıǵı dep ataladı. Joqarıdaǵı teńleme Kolraushdıń ionlarınıń háreketleniw nızamı dep ataladı. Ionlardıń jıldamlıǵı menen olshenedi.
Ionlardıń (IK hám IA) olardıń absolyut háreketleniw tezlikleri tuwrı proporcional bolǵanı sebepli jıldamlıqtı elektr ótkezgishlik birliklerinde ańlatpas-aq, tómendegishe boladı hám bul teńlemelerdi joqarıdaǵı teńlemege qoysaq boladı.Yaǵnıy eritpeniń sheksiz suyultirilgandagi ekvivalent elektr ótkezgishligi Faradey sanınıń ionlar absolyut háreketleniw tezlikleri jıyındısına kóbiytirilgenge teń. Eritpeniń elektr ótkezgishligi eritpeniń tábiyatına atap aytqanda onıń jabısqaqlıǵına baylanıslılıǵı anıqlanǵan. Bunday taza eritpeniń jabısqaqlıǵı const temperatura funksiyası bolıp tabıladı. Yaǵnıy bul baha berilgen eritiwshi ushın temperaturaǵa qaray ózgeredi.
Bul ańlatpa Valden qaǵıydası dep ataladı. Kúshsiz elektroidlerdiń dissosiyalaniw dárejesin hám kúshli elektroidler eritpelerdiń elektr ótkezgishlik koefficiyenti elektr ótkezgishlik metodı menen anıqlaw arqalı alıp barıladı. Arrenius teoriyasına kóre, elektroidlar eritpelerde ionlarǵa dissotsilanadı hám dissotsiyalanıw dárejesi ionlarǵa bóleklengen molekulalar sanınıń dáslepki eritilgen molekulalar sanına qatnası menen anıqlanıladı. Eritpe suyultirilgan tárepke elektrolitlerdiń dissodiyalanıw dárejesi artıp baradı. Bunda ionlar kópayadi hám sonday eken, eritpediń elektr ótkeruvchnaligi eritpe suyultrilg'anda da'slep artadı, sebebi konsentraciyanıń kemeyiwine qaraǵanda dissotsiyalanıw nátiyjesinde kólem birligindegi ionlar sanı tezrek kóbeyip baradı. Eritpe ja'ne de suyultırılg'anda bolsa kólem birligindegi elementtıń ulıwma muǵdarı hám sonday eken 1 ml dagi ionlar sanı azaya baslaydı, nátiyjede elektr ótkezgishlik de azayadı. Suyultırılǵanda bolsa sanınıń kóbeyiw shegarası elementtıń ionlarǵa tolıq dissosiyalanıwı bolıp tabıladı. Sonnan keyin ekvivalent elektr ótkezgishlik ótpeydi. Basqasha aytqanda sheksiz suyultırılǵan eritpedegi ekvivalent elektr ótkezgishlik elementtıń ionlarǵa tolıq dissotsialang'an jaǵdayına muwapıq keledi. Qálegen basqa suyultırıwdaǵı elektr ótkezgishlik bolsa, elementtıń ionlarǵa bóleklengen dissosiyalang'an jaǵdayına tuwrı keledi.Bul eki elektr ótkezgishliktiń qatnası maksimum múmkin bolǵan ionlardan qanshası áyne suyultiırıwda payda bolǵanlıǵı yaǵnıy elektrolitlardiń dissosiyalanıw dárejesin kórsetetuǵın ma`nisi tájiriybede ólshew ushın kesteler járdeminde tabıladı hám joqarıdaǵı formuladan elektrolitdiń dissosiyalanıw dárejesi esaplap shıǵıladı.
Kúshli elektrolitler ushın koefficient elektr ótkezgishlik koefficiyenti dep ataladı hám F menen belgileniledi. Bul koefficient ekvivalent elektr ótkezgishliktiń ma`nisi elektrolitdiń berilgen konsentraciyası ushın muwapıq keletuǵın teoriyalıq ma`nisinen neshe ret kem ekenligin kórsetedi Kúshli elektrolitler tolıq dissotsialang'an hám eritpedegi ionlar sanı ózgermeytuǵın bolsa, hám de olarda x=x dep bolmaydı. Tájiriybeler kórsetiwishe bul teńlik eritpe sheksiz suyultırılǵanda yaǵnıy háreketlenip atırǵan kation yamasa anionga ion atmosferasınıń tásiri passivlesken halda ǵana tuwrı boladı. Sonday eken, kúshli elektrolitler elektr ótkezgishlik koefficentiniń elektrolitniń konsentraciyasına jáne onıń valentligine baylanıslı.
Mısalı, 0, 1 n eritpede 1-1 valentli elektrolit (mısalı, KCl) ushın (F=0, 860 ; 1-2 valentli elektrolit (mısalı, K2 SO4) ushın (F=4) hám taǵı basqa. Eritpe suyultırılg'an eritpelerde 1 ge teń boladı.