Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

IONLARDÍŃ HÁREKETLENIW TEZLIGI HA'M ONI ANIQLAW USÍLÍ
Ilgeri aytıp ótkenimizdey, elektroliz waqtında anion hám kationlar elektr tasıwshılar esaplanadı. Hár bir ion óziniń zaryadına teń elektr tasıydı. Eger anion menen kationndaǵı zaryadlar úlkenligi birdey bolsa, olar teńdey tezlik menen háreketlenip atırǵan bolsa, anionlardıń tasıǵan elektr muǵdarı kationlardıń tasıig'an elektr muǵdarına teń.
Ionlardıń háreketleniw tezligi olardıń tábiyatına kúshlengenligine konsentratsiyasına temperaturasına ortalıqtıń jabısqaqlıǵına hám basqalarǵa baylanıslı boladı. Ionlardıń háreketleniw tezligi ádetde júdá kishi molekulalardıń gazlarınan quraladı. Bunıń sebebi mınanday, ionlardıń arnawlı bir baǵdardaǵı háreketleniw tezligi bir neshe ret kishi boladı. Ionlardıń arnawlı bir baǵdardaǵı háreketleniw tezligine ortalıq, eritiwshi molekulaları úlken qarsılıq kórsetedi. Tok berilgenge shekem ionlar túrli jóneliste tártipsiz háreketde boladı. Tok berilgennen keyin bolsa anionlar anod tárepke háreketlenedi. Bul tártipli háreketke eritiwshiniń tártipsiz háreketde bolǵan molekulaları qarsılıq kórsetedi.
Ionlardıń háreketleniw tezligin anıqlawdıń túrli usılları bar. Eń ápiwayı usıl reńli ionlardıń háreketleniw tezligin anıqlaw usılı bolıp tabıladı. Ol simon nayg'a eki elektrod shama menen bólegine shekem kaliy xlorid eritpesi quyıladı, ajratqısh voronkasiga bolsa ionlardan biri reńli bolǵan duz mısalı kaliy permanganat KMnO4 eritpesi qurıtıladı. Bunda eki eritpe arasındaǵı shegara anıq bilinip turıwı kerek. Keyninen elektrodlarǵa ózgermeytuǵın elektr tokı berilse, málim waqıt ótkennen keyin, ajırasıw shegarası kóteriledi.
Sonnan keyin Ol simon nayniń eki quramındaǵı eritpeler shegarası arasındaǵı parıq ólshep alınadı hám soǵan ketken waqıt anıqlanıladı. Iondıń háreketleniw tezligi tómendegishe tabıladı :
Bunda hám shegaralar parqı waqıt sekund esabında boladı. Bul metodtıń anıqlıq dárejesi joqarı bolmaǵanlıǵı sebepli kem qollanıladı. Ionlardıń háreketleniw tezligi ádetde elektr ótkezgishlik tiykarında esaplap tabıladı. Esaplawda kóbinese absolyut tezliginen paydalanıladı. Elektrodlar arasındaǵı aralıq eritpe sm, potensiallar ayırması eritpe v bolǵanda, ionnıń eritpe sekundta sm esabında basqan jolı ionnıń absolyut tezligi dep ataladı.
Tómendegi kestede birpara ionlardıń 18C dagi absolyut tezlikleri ma`nisi keltirilgen.
Ionlardıń 18C dagi absolyut tezlikleri ( esabında ) Tayyar Kation Tezligi, Anion Tezligi menen baylanıslı.
1 H+ 0, 003620 OH- 0, 002050
2 NH4+ 0, 000760 Br- 0, 000812
3 K+ 0, 000762 I- 0, 000796
4 Ag+ 0, 000642 Cl- 0, 000791
5 Na+ 0, 000520 NO3- 0, 000740