Ózbekstan respublkasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministrligi

II BAP. TIYKARG’I BO’LIM
II.1. Indigo boyawi haqqinda uliwma tu'sinik
Birinshi ma'rte indigo ju'da' to'men o'nim menen Emerlingom ha'm Englerom ta'repinen o-nitroacetofenonnan katalizatorlar rux, natriy giroksid ha'm kalciy oksidler qatinasinda sintez qiling'an: o-nitroacetofenon indigo sintetik usilda indigo aliwdin' usillarinan biri bul basqishli reakciyalar tiykarinda alip barilatug'in, anilin ha'm monoxlor sirke kislota katalizator temir (II) gidroksid qatinasinda o'zara ta'sirlesiwi natiyesinde payda bolatug'in N-fenilglicinnin' temirli birikpesine kaliy gidroksid qosip, qizdirilg'anda payda bolg'an kaliyli birikpege natriy amid, kaliy ha'm natriy siltileri aralaspasi ta'sir ettirilgende aling'an indoksildin' natriyli birikpesi hawa kislorodi menen oksidlengende indigo alinadi. 1880-jilda Bayer ta'repinen usinis etilgen bolip, aceton ha'm o-nitrobenzaldegidti siltili ortaliqta qizdiriw arqali to'menirek o'nim menen indigo aling'an. Sol jumis quraminda ko'plep biologiyaliq aktiv zatlar saqlag'an "Indigofera tinctoria" o'simligi tamiri quramin ximiyaliq analiz qiliw, indigofera paydali qasiyetlerin u'yreniw ha'm ta'biyiy boyaw o'nimlerin ajratip aliwdin' perspektivalli usillarin islep shig'iw, sintetik usilda indigo sintezin a'melge asiriwdin' optimal sharayatlarin aniqlawdan ibarat. Bunda "Indigofera tinctoria" o'simligi tu'p ha'm tamirari quraminan indigonin' massasi jiynap alinadi. Aling'an indigonin' IQ spektri alinip, analiz qilindi. Indigonin' IQ spektri mag'liwmatlarg'a tiykarinan indigo quramindag'i aromatikaliq ciklde jaylasqan to'rt CH gruppalardin' defarmacion terbeliw chastotalari 5CH =770-735 sm-1 (o-izomer halatta jaylassa), bizdin' analizde 752 sm-1 ge ten'. Indigo quramindag'i v>C=C< =1900-1500 sm-1 aralig'inda jaylasqan bolip bul ko'rsetkish, 1538-1628 sm-1 araliqta jaylasqan. Aromatikaliq cikldegi Carom=Carom arasindag'i valent terbeliwleri Vcarom=carom=1625-1450 sm-1 bizdin' na'tijalarimiz bolsa 1538-1460 sm-1 di ko'rsetpekte. Indigo quraminda NH funkcional gruppanin' derekten aling'an ma'nisi.1Vnh = 3490 sm-1 ga salistirmali jaqin Vnh = 3438 sm-1 ma'nis aling'an. A'debiyatlarda keltirilgen mag'luwmatlar tiykarinda da IQ-spektoskopiyadag'i natiyjeler aling'an indigonin' du'zilisin tastiyqladi.Bazi organikaliq zatlar siyaqli indigo da ultrafiolet spektoskopiyasi analizdi a'melge asiriw mu'mkin. Bunda organikaliq zat quramindag'i qos baylanis yaki qos baylanisli kisorod atomlari arqali analiz a'melge asiriladi. Indigonin' UB spektri Analizdin' aniqlig'i eritiwshinin' ta'biyati, analiz qilinatug'in zat bilan ta'sirlespewi ha'mde konsentraciyag'a baylanisli boladi. Indigonin' tiykarg'i eritiwshisi sipatinda: acetonitril, muz sirke kislotasi, xlorid kislotasi ha'm distillengen suw aralaspasi alinadi. Bunda indigonin' xromofor gruppalari joqaridag'i ultrafiolet spektrlarin payda etedi. Joqari natiyjeli suyiqliq xromatografiyasi (JuNSX)da da indigonin' du'zilisi mug'dari haqqinda mag'liwmat aliwimiz mu'mkin. (JuNSX)da tiykarg'i ma'sele analiz qilinatug'in zattin' eritiwshisin aniqlawdan ibarat. Ultrafiolet (DAD) detektori yaki sog'an uqsas o'zgermeli tolqin uzinlig'i HPLC bolg'an Agilent suyiq xromatografinan paydalanilg'an. Ultradawisli Lichroprer RP 18,5 N. 4x 250 mm yaki u'stinde 3.0x 150 mm, 3.5 mm, ZORBAX SBCI8 uqsas. 0,0250 g mug'darindag'i indigo boyawi 25 ml atsetonitrilda (HPLC uchun) (Img/ml) eritiledi ha'm Iml dan 10 mkg'a deyin AOK qilinadi. Xromatografiyadan aldin aling'an eritpe (PCO) 5 minut dawaminda 10 min' shen'ber centrifuga qilinadi yaki 0,22 millipore filtr arqali filtrlenedi. Xromatografiya izokratik usilda a'melge asiriladi. Asetonitril: 0,1M xlorid kislotasi: muzli sirke kislotasi.