ZƏHĠRƏDDĠn məHƏMMƏd babur

 

ÜSYANÇILARIN YAXALANMASI 

 

Məhəmməd Hüseyn Mirzə  qorxusundan  qaçaraq  xanımın  sandıq ota-

ğına  girmiş  və  yataq  əşyaları  arasında  gizlənmişdi.  Bu  evləri  axtamağı  və 

Məhəmməd Hüseyn Mirzəni tutub gətirməyi kurqandakılardan Mirim Divan 

ilə digər bəzilərinə tapşırdım. Bunlar da xanımın qapısına gedib bir az qaba 

və tərbiyəsiz (201 b) sözlər söyləmişlər. 

Axırda Məhəmməd Hüseyn Mirzəni xanımın sandıq otağında taparaq 

ərkə, mənim hüzuruma gətirdilər. Mən əvvəlki kimi hörmət göstərib yerim-

dən qalxdım və o qədər də sərt qarşılamadım. Bu cür nifrət ediləcək və uta-

nılacaq bir hərəkətə  girişən, bu  cür bir fitnə və  fəsada  qarışan Məhəmməd 

Hüseyn Mirzəni  parçalatdırsam  yeriydi,  dürlü-dürlü  əzab  və  işkəncə  ilə  öl-

dürülməyə dəyərdi. Lakin arada qohumluq olduğu və doğma xalam Xub Ni-

gar  xanımın  uşaqları  olduğu  üçün  bu  qohumluq  haqqını  xatırlayaraq  Mə-

həmməd Hüseyn Mirzəni sərbəst buraxdım, Xorasan tərəfinə getməsinə izin 

BABURNAMƏ 

 

215 

verdim. 

Bu mürüvvətsiz və nankor adam canını bağışlayaraq etdiyim yaxşılığı 

tamamən  unutmuş,  Şeybani  xanın  yanında  mənim  haqqımda  iftiralarda  və 

şikayətlərdə bulunmuşdu. Qısa bir müddət sonra da şəxsən Şeybani xan onu 

öldürərək cəzasını verdi. 

Tu bəd konəndən xudra bərgüzar sepor, 

Ki, ruzigər tura çakər əst kinə güzar. 

Sana pislik edəni qədərə tapşır, 

Çünki o sənin intiqam alan nökərindir. 

Mirzə  xanın  arxasından  göndərilən  Qasım  Kuhbər  və  digər  bir  neçə 

igid Qarğabulaq təpələrində Mirzə xana çatırlar. Qaçıb qurtula bilmədiyi ki-

mi, əlini qaldıracaq gücü və cürəti də yoxdu, ələ keçirib gətirdilər. (202 a) 

Mən  əski  divanxananın  şimal  tərəfindəki  eyvanda  otururdum:  «Gəl 

görüşək» dedim. Təlaşındanmı-nədir, yükünərək gəlincəyə qədər iki dəfə yı-

xıldı. Görüşdükdən sonra onu  yanıma oturdaraq  təsəlli etdim. Şərbət  gətir-

dilər.  Mirzə  xanın  yersiz  qorxusunu  rəf  etmək  üçün  şərbəti  əvvəlcə  özüm 

içdim, sonra da ona verdim. 

Mirzə  xanın  tərəfini  tutmuş  olan  sipahi  və  xalq,  moğol  və  çağataylar 

qorxu və tərəddüd içərisində idilər. Tədbirli davranaraq, Mirzə xanın bir ne-

çə gün öz böyük bacısının evində qalmasını əmr etdim. Bəhs etdiyim bu el 

və uluslar hələ qorxu və tərəddüd içində olduğu üçün Mirzə xanın Kabildə 

olmasını uyğun görməyərək bir neçə  gün sonra Xorasan tərəfinə getməsinə 

izin verdim. 

 

BABUR ƏTRAFDA BĠR GƏZĠNTĠYƏ ÇIXIR 

 

Bunların  ayrılıb  getmələrinə izin verdikdən sonra Baran, Çaşdubə və 

Gülbahar  ətəyi  civarına  gəzməyə  getdik.  Baharda  Baran  yaylası,  Çaşdubə 

çölü və Gülbahar ətəyi çox gözəl olur. Yaşıllığı Kabil vilayətinin digər yer-

lərinə görə daha yaxşıdır. 

Çeşid-çeşid  lalələr  açır.  Bir  dəfə  çevrədəki  lalə  çeşidini  saymalarını 

əmr etdim, otuz dörd çeşid lalə çıxdı. 

Bu yerlərin təsvirində bir beyt söyləmişdim: 

Səbzeyü güllər bilə cənnət olar Kabil bahar, 

Xassə bu mövsümdə Varan yazısıyü Gülbahar.  

Gəzməyə gəldiyimiz zaman da bu qəzəli yazdım:  

Mənim könlüm ki gülün qönçəsi tək (202 b) təhbətəh

1

 qandır, 

Əgər yüz min bahar olsa, açılmağı naimkandır. 

 Gerçəkdən  də  bahar  zamanı  gəzmək,  quş  uçurmaq  və  quş  ovlamaq 

üçün  -Kabil  və  Qəznə  vilayətinin  tərifində  qısaca  söylənib  yazıldığı  kimi- 

                                                           

1

  Təhbətəh – üst-üstə, qat-qat, lay-lay 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 

216 

buralar qədər yaxşı yer az tapılar. 

 

NASĠR MĠRZƏNĠN BƏDƏXġANDAN 

SÜRÜLÜB ÇIXARILMASI 

 

Bu il [Baburun ən kiçık qardaşı] Nasir Mirzə və adamlarının davranış-

ları  və hərəkətləri üzündən  Bədəxşan bəylərindən Məhəmməd Qurçu, Mü-

barək  şah,  Zübeyr  və  Cahangir  bəylər  özlərini  təhqir  olunmuş  hiss  etdilər, 

hətta ona düşmən oldular. Hamısı birləşib əsgər sövq  edərək, Kökçə çayının 

Yəftəl və Raq tərəfindəki ovasında atlıları və yayaları toplayıb nizamlayaraq, 

təpələrin üzərindən Hamçanın yaxınlarına gəldilər. 

Nasir  Mirzə  və  yanındakı  təcrübəsiz  igidlərsə  yaxşı  düşünüb  araşdır-

madan bunlarla müharibə  etmək üçün təpələrə gəlib vuruşurlar. Bu əngəbəli 

ərazidə izdihamlı piyadaların üstünə bir-iki dəfə atla hücum etsələr də, bəri-

kilər  qaçmayıb  onları  geri  oturdur  və  lap  axırda  bunlar  da  heç  bir  şey  edə 

bilmədən qaçırlar. Bədəxşanlılar Nasir Mirzəni məğlub edib ona bağlı olan-

ların və yanındakı hər kəsin mallarını yağmalayırlar. 

Nasir  Mirzə  də  yanındakılarla  birlikdə  yenilmiş  və  yağmalanmış  bir 

halda İşkəmiş və Narin üzərindən Kilagahiyə gəldi. Qızıl-Su sahilindən yu-

xarıya doğru yürümək surətiylə Ab-Dərə yoluna girərək Şibertu keçidini aş-

dı  və  yağmalanıb  soyulmuş,  ac  və  çılpaq  yetmiş-səksən  adamı  ilə  birlikdə 

Kabilə gəldi. 

Allahın qəribə qüdrətidir ki, bundan iki-üç il əvvəl Nasir Mirzə bütün 

el və ulusunu köçürdüb sürərək düşmən vəziyyətində Kabildən çıxıb (203 a) 

Bədəxşana gedərək, dərə və kurqanlarını qapatmaq surətilə bəzi  məqsədlər 

güdmüşdü. Amma indi əvvəlcə etdikləri üzündən başı əyik və xəcil, o şəkil-

də  ayrıldığı  üçün  peşman  və  mütəəssirdi.  Mən  də  heç  bir  surətdə  sərt  dav-

ranmadım və mehribanlıqla hal-əhval tutaraq onu sıxıntıdan qurtardım. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

BABURNAMƏ 

 

217 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

KABİL - 913 (13 MAY 1507 - 2 MAY 1508) 

 

DOQQUZ YÜZ ON ÜÇÜNCÜ ĠLĠN HADĠSƏLƏRĠ 

 

GĠLCĠLƏRĠN ÜSTÜNƏ AXIN 

 

[Əfqan əşirətlərindən]  gilcilərə axın etmək məqsədilə Kabildən atlan-

dıq. Sərdihə enəndə oradan bir ağac məsafədə olan Məst və Sihkanədə çoxlu 

məhmənədin  [başqa  bir  əfqan  qəbiləsi]  bizdən  xəbərsiz  şəkildə  oturduqları 

xəbəri gəldi. Bütün bəylər və igidlər məhmənədlərə axın edilməsinə tərəfdar 

idı.  Amma  mən  dedim:  «Heç  rəvadırmı  ki,  başqa  məqsədlə  atlandığımız 

halda öz rəiyyətimizə axın edib geri qayıdaq. Bu, mümkün deyil». 

Sərdihədən hərəkət edib Kəttəvaz ovasını gecənin qaranlığında keçdik. 

Gecə qapqaranlıq, yer də dümdüzdü, nə dağ nə təpə görünür, nə yol, nə də 

iz  bəlli  olurdu.  Heç  kim  qılavuzluq  edə  bilmədi.  Axırda  mən  qılavuzluq 

elədim. Bir-iki dəfə  bu civara gəlmişdim. O zamandan xatırladıqlarımı yada  

salaraq qütb ulduzunu sağ tərəfimə alıb hərəkət etdim. Allah rast gətirdi və 

birbaşa Xoca İsmayıl dağlarına, gilcilərin oturduğu Qayaqtu və Ulabatu ça-

yının yanına gəldik. Bu çaydan bir yol çıxırdı. O çaya enib özümüz bir qə-

dər yatdıq, atlar isə (203 b) dincəldi, sonra dan ağararkən yenidən atlandıq.  

Günəş çıxmışdı. Bu təpə və dərələrdən ovaya çıxanda gilcilərin qaral-

tısı və ya tüstüsü göründü. Ya məğrurluqdan, ya da gənclik atəşiylə əsgərin 

hamısı axına qoyuldu. Bir-iki küruh axın edib adamları və atları oxla vura-

raq  sürdülər.  «Belə  dördnala  axın  edən  beş-altı  min  əsgərin  dayandırılması 

çox çətin olacaq» deyə düşündüm. Allah rast gətirdi, əsgər yatışdı. 

Bir şeriyə yaxın irəlilədikdən sonra əfqanlarm qaraltısını görərək tək-

rar axın etdik. Bu axında çox qoyun ələ keçirildi. Heç bir axında bu qədər 

çox qoyun ələ keçirilməmişdi. Malı toplayıb bir yerə endikdən sonra əfqan-

lar  hər  tərəfdən  bölük-bölük  gələrək  ovaya  enib  bizi  savaşa  təhrik  etdilər. 

Bəzi bəy və içkilər o bölüklərdən birinin üstünə yürüyərək hamısını ələ ke-

çirib öldürdülər. Nasir Mirzə də digər bir bölüyə qarşı hərəkətə keçdi və ha-

mısını  doğradı.  Ölən  əfqanlarm  başlarından  bir  minarə  quruldu.  Adı  daha 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 

218 

öncə çəkilmiş olan Dost Piyada Kütvalın ayağına bir ox dəydi və Kabilə gə-

ləndə öldü. 

Xoca İsmayıldan qalxaraq Ulabatuya gəlib endik. Bəzi bəylərə və iç-

kilərə  gedib  qənimətin  beşdə  birini  diqqətlə  almalarını  əmr  etdim.  Qasım 

bəy ilə digər bəzilərinə hörmət edərək onların payının beşdə birini almadıq. 

(204 a) Qənimətin dəftərə keçirilən bu beşdə biri on altı min qoyun tutdu ki, 

bu  da  səksən  minin  beşdə  biridir.  Tələf  olan  və  hörmət  edilib  alınmamış 

olanlarla birlikdə, heç şübhəsiz, yüz min qoyun vardı. 

 

BABURUN QATILDIĞI BĠR OV 

 

Ertəsi  gün  oradan  qalxıb  Kəttəvaz  ovasında  sürək  ovu  quruldu.  Bu 

ovanın geyik və qulanı daima ətli və çox olur. Dairənin içərisinə çox qulan 

və geyik girdi. Xeyli qulan və geyik vurdular. 

Ov əsnasında mən də bir qulanı təqib etdim və yaxınlaşaraq bir ox at-

dım. Bir ox daha atdım, lakin bu yaralar ona yerə yıxacaq dərəcədə təsir et-

məmiş,  yalnızca  bu  iki  yara  üzündən  qaçması  bir  az  yavaşımışdı.  Atımı 

mahmızladım. Gizlicə yaxınlaşaraq iki qulağı arasından tam ənsəsinə qılınc-

la vurdum. Başı kəsilib yalnız qırtlağından asılı qaldı, sıçrayıb öldü. Az qala 

arxa ayağı üzəngimə ilişəcəkdi. Qılıncım çox yaxşı kəsdi. Çox kök bir qulan 

idi. Bir qarışa yaxın yağı vardı. 

Şirim Tağayi və Moğolistan qulanı görmüş olan digər bəziləri də hey-

rətlə «Biz Moğolistanda bu qədər kök qulan az görmüşük» dedilər. 

O gün bir qulan daha vurdum. Bu ovda ələ keçən qulan və geyiklərin 

çoxu kök idi, lakin heç biri mənim vurduğum qulan qədər yağlı deyildi. 

Bu axından dönüb Kabilə gəldik. 

 

ġEYBANĠ XANIN XORASANI ƏLƏ KEÇĠRMƏ TƏġƏBBÜSÜ 

 

Keçən  ilnin  sonlarında  Şeybani  xan  Xorasanı  ələ  keçirmək  niyyətilə 

Səmərqənddən qoşun (204 b) çəkmişdi. Əndəxudu əlində tutan namussuz və 

nankor Şah Mansur Bəxşi Şeybani xanın yanına adamlar göndərib onun gəl-

məsini  sürətləndirmiş  və  Əndəxud  civarına  gələndə  də  bu  namussuz  hərif 

«Adam göndərdim» deyə özbəklərə etimad edib bəzənərək və başına lələk-

lər taxaraq, peşkəş və hədiyyələrlə qarşılamağa çıxınca başıboş özbəklər hər 

tərəfdən hücum edərək bu alçağı, hədiyyələri və yanındakı adamları birlikdə 

yağmalamışlar. 

Bədiüzzaman Mirzə ilə Müzəffər Mirzə, Məhəmməd Burunduq Barlas, 

Zünnun  bəy  Arğun  hamısı  Baba-Xaki  civarında  qoşunla  birlikdə  oturmuş-

dular, nə savaşmaq nə də kurqanı gücləndirmək üçün hazırlıq görməmişdilər. 

Heç bir işi qərarlaşdırmadan və nə edəcəklərini dəqiq olaraq bilmədən çaş-

BABURNAMƏ 

 

219 

qın bir vəziyyətdə otururdular. 

Məhəmməd Burunduq bəy iş bilən adamdı.  «Müzəffər Mirzə ilə mən 

Herat kurqanını gücləndirək, Bədiüzzaman Mirzə ilə Zünnun bəy də Heratın 

ətrafındakı və civarındakı dağlara gedib Sistandan Sultan Əli Arğunu, Qən-

dəhar və  Zəmindavərdən Şah bəy ilə Müqimi əsgərləri ilə birlikdə özlərinə 

qatsınlar.  Bütün  həzarə  və  nəkdəri  əsgərlərini  də  toplasın,  hazırlıq  görüb 

yürüsünlər. Düşmənin dağlara getməsi zor olacaq, həm də dışarıdakı əsgərin 

qorxusundan kurqanın üstünə də gələ bilməzlər» demiş və çox doğru söylə-

mişdi, ağlına çox yerində (205 a) bir fikir gəlmişdi. 

Zünnun Arğun cəsur olmasına baxmayaraq xəsis və tamahkar, fikir və 

tədbirdən uzaq, gic və dəlisov bir adamdı. O zaman böyük və kiçık qardaş-

lar Heratda ortaq bir şəkildə hakim idilər və o da -daha öncə söylədiyim ki-

mi-  Bədiüzzaman  Mirzənin  yanında  ixtiyar  sahibiydi.  Tamahkarlığı  üzün-

dən Məhəmməd  Burunduqun şəhərdə qalmasına  razı  olmadı  və  özünün şə-

hərdə qalmasını düşündü, lakin bunu da bacarmadı. 

Onun axmaqlığına və dəliliyinə bundan daha yaxşı bir dəlil ola bilərmi 

ki, bir dəstə saxtakar və hiyləgərin yalanlarına və öygülərinə inanaraq özünü 

rəzil və rüsvay elədi. Bu hadisənin təfsilatı belədir: Heratda bu qədər etibar 

və iqtidar sahibi olanda bir neçə şeyx və molla onun yanına gəlib deyirlər ki: 

«Kütub bizimlə münasibətdə bulunur, sənə hizəbrullah [Allahın aslanı] ləqə-

bi verildi. Sən özbəkləri yenəcəksən». O da bu sözlərə inanaraq, boynuna fi-

tə  bağlayıb  Allaha şükürlər edirmiş.  Bu üzdən də  Məhəmməd  Burunduqun 

məqbul  fikriylə  hərəkət  etməmiş,  nə  kurqanın  gücləndirilməsi  işiylə,  nə  də 

savaş  hazırlığıyla  maraqlanmış,  nə  düşmənin  yaxınlaşdığını  xəbər  verəcək 

önçü  və  kəşfiyyatçıların  yerləşdirilməsiylə,  nə  də  düşmən  gəlsə,  savaşmaq 

üçün səflərin düzənlənməsi ilə uğraşmışdı. 

Şeybani xan məhərrəm ayında [1507 may-iyun] Mürqabdan keçib Sir-

Kay civarına (205 b) yaxınlaşdığında Mirzələrin bundan ancaq xəbəri oldu. 

Sərsəmləşib heç bir iş görəbilmədilər. Nə qoşunu toplaya bildilər, nə də səf-

ləri qura  bildilər. Hər kəs  olduğu  yerdən qaçmağa  qoyuldu.  Zünnun Arğun 

ona söylənən bu sözə uyub qırx-əlli min özbəyin qarşısında yüz-yüz əlli qə-

dər adamıyla birlikdə Qara-Ribatda qalır. Düşmənin izdihamlı əsgəri yaxın-

laşınca da üstlərinə cumur. Özbəklər də onu ələ keçirib başını kəsdilər. 

 

ġEYBANĠ XANIN HERATI ALMASI 

 

Mirzələrin  anaları,  böyük  və  kiçık  bacıları,  arvadları  və  xəzinələrin 

hamısı  Ala-Kurqan  deyə  məşhur  olan  Qaleyi-İxtiyarəddində  idi.  Mirzələr 

gecə  şəhərə  çatırlar,  atları  dincini  alana  qədər  gecə  yarısınadək  yatırlar  və 

səhər  vaxtı  şəhəri  tərk  edirlər.  Kurqanı  gücləndirməyi  belə  düşünmürlər. 

Analarını, böyük və kiçık bacılarını, ailələrini və uşaqlarını yanlarına alma-

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 

220 

dan,  onları  belə  bir  zamanda  və  belə  himayəsiz  bir  vəziyyətdə  özbəklərin 

əsarətinə buraxıb qaçırlar. 

Payəndə Sultan bəyim ilə Xədicə bəyim başda olmaq üzrə Sultan Hü-

seyn  Mirzənin  arvadları,  Bədiüzzaman  Mirzə  ilə  Müzəffər  Mirzənin  bütün 

qadın  və uşaqları, xəzinələri və  ev əşyalarının hamısı  Ala-Kurqanın  içində 

idi. Kurqan gərəkdiyi kimi qapalı və qorunaqlı bir hala gətirilmimiş, kurqa-

na yardım üçün göndərilən igidlər də hələ oraya çatmamışdılar. 

Məzid  bəyin  [Arğun]  kiçık  qardaşı  Aşiq  Məhəmməd  Arğun  ordudan 

piyada  qaçıb  gələrək  kurqana  (206  a)  girdi.  Kurqanda  ondan  başqa  Əmir 

Ömər  oğlu  Əli  xan,  Şeyx  Məhəmməd  Abdullah  Bəkavul,  Mirzə  bəy  Key-

xosrovi və Mirək Kurdivan vardı. 

Şeybani xan gəldikdən üç gün sonra şeyxülislam və böyüklər əhd və 

şərt bağlayıb dış kurqanın açarlarını alaraq onun hüzuruna getdilər. Bu Aşiq 

Məhəmməd kurqanı on altı-on  yeddi  gün müdafiə etdi. Dışarıdan, Atbazarı 

tərəfdən  dəlik  açıb  kurqanın  bir  bürcünü  havaya  uçurdular.  Kurqan  əhalisi 

də çaş-baş qaldı və kurqanı müdafiə etmədən təslim etdi. 

Şeybani xan Heratı alınca bu padşahların ailələri ilə pis rəftar etməyə 

başladı. Yalnız onlara qarşı deyil, bütün xalqa da eyni şəkildə pis davrandı. 

Bu qaba, görməmiş adam beş günlük fani dünyada belə yaman ad qazandı. 

Şeybani  xanın  Heratda  elədiyi  uyğunsuz  hərəkət  və  işlərin  bəziləri 

bunlardı: 

Bu dünyanın kirli hesabları üçün [Sultan Hüseyn Mirzənin arvadı] Xə-

dicə bəyimi Şah Mansur Bəxşi kimi bir namussuza verərək dürlü-dürlü əzab 

və işkəncəyə məruz qoydurdu. 

Şeyx Puran kimi vəli və əziz bir adamı moğol Əbdülvəhhaba, oğulla-

rının hər birini də ayrı-ayrı adamlara payladı.  

Bütün şeir ərbabı və zövq sahiblərini Molla Bənnainin hakimiyyətinə 

verdi. Xorasan nükdədanlarının buna dair söylədiyi bu qitə çox məşhurdu: 

Bə cüz Abdullahi-kirxar imruz, 

Nədidə heç şair ruyi-zərra, 

Binai zər təmə darəd zi şair, 

Məgər xahəd giriftan kiri-xərra

1

.   

 

Bugün Abdullah Kirxardan başqa  

Heç bir şair altın yüzü görməmişdir. 

Bənnai şairdən altın umur,  

Lakin kirxərdən başqa heç nə almayacaq. (206 b) 

Şeybani xan Heratı alan kimi Müzəffər Mirzənin Xanzadə xanım adlı 

                                                           

1

 Kirxər sözü erkək eşşəyin cinsi orqanı mənasına gəlir. 

BABURNAMƏ 

 

221 

arvadını, iddət müddətinin

1

 dolmasına baxmadan nikahlayıb aldı. 

Heratın məşhur və zövq sahibi mollalarından olan Qazı İxtiyar ilə Mir 

Məhəmməd Yusifə cahil olmasına baxmayaraq təfsir dərsi verdi. 

Molla  Sultan  Əli  Məşhədi  ilə  Bəhzad  Mənsurun  yazıları  və  rəsmləri 

üzərinə qələm vurub düzəlişlər elədi. 

Bir neçə gündə zövqsüz bir beyt söyləyir və onu minbərlərdə oxudub 

bazarlarda asdıraraq şəhər xalqından hədiyyələr alırdı. 

Düzdür,  erkən  qalxır,  beş  rükət  namazını  buraxmır  və  qiraət  elmini 

yaxşı bilirdi, lakin belə bir sürü gic, əbləhanə və kafiranə əməllər və işlər də 

görmüşdü. 

Heratı  aldıqdan  on-on  beş  gün  sonra  Kəhdistandan  Püli-Salara  gəlib 

bütün  qoşununu  [oğlu]  Teymur  Sultan  və  Übeyd  Sultanın  tabeliyinə  verib 

Məşhəddə qafil oturmaqda olan Əbülmöhsün Mirzə ilə Kibək Mirzənin üs-

tünə göndərdi. Bunlar əvvəlcə qalanı gücləndirməyi düşünürdülər, sonra isə 

əsgərin gəlməkdə olduğunu eşidərək başqa bir yoldan Şeybani xanın üstünə 

sürətlə  yürümək  istəyirlər.  Bu  çox  yaxşı  bir  fikirdi.  Lakin  heç  birinə  qərar 

verə  bilməyərək oturduqları  üçün Teymur Sultan ilə Übeyd  Sultan  qoşunla 

sürətli bir yürüyüş gerçəkləşdirərək gəlib yetişirlər. Mirzələr də qüvvətlərini 

düzüb onların qarşısına çıxırlar. 

Əbülmöhsün (207 a) Mirzəni dərhal ələ keçirib götürürlər. Kibək Mir-

zə bir neçə adamıyla böyük qardaşının düşməninə hücum edir, onu da götü-

rürlər. Hər iki qardaşı ələ keçirirlər. İkisini bir araya gətirdiklərində iki qar-

daş qucaqlaşıb öpüşərək halallaşırlar. Əbülmöhsün Mirzə qorxaqlıq edir, la-

kin  Kibək  Mirzə  qorxusunu  o  qədər  bəlli  etmir.  Şeybani  xan  Püli-Salarda 

ikən hər iki mirzənin başını kəsib ona göndərirlər. 

O günlərdə Şah [Şüca] bəy və kiçık qardaşı Məhəmməd Müqim [Ar-

ğun], Şeybani xanın qorxusundan mənə dəfələrlə elçilər və məktublar gön-

dərib bərabər olduqlarını və sədaqətlərini bildirdilər. 

Müqim bir məktubunda məni açıqca çağırmışdı. Özbəklərin əyalətləri 

bu şəkildə ələ keçirdikləri bir zamanda bizim seyrçi qalmamız doğru deyildi. 

Bu qədər elçilər və məktublar göndərib bizi istədikləri üçün onların gəlib bi-

zə qoşulacaqlarına heç şübhə edilə bilməzdi. 

Bütün  bəylər  və  görüş  sahibləri  ilə  danışıb  məsləhətləşərək  yola  çıx-

mağa  və  Arğun  bəyləri  də  bizə  qoşulduqdan  sonra  onların  da  fikirlərini  və 

görüşlərini alaraq Xorasana doğru hərəkət etməyə qərar verdik. Bu niyyətlə 

də Qəndəhara tərəfə yola çıxdıq. 

Daha öncə bəhs etdiyim kimi, yengə deyə xitab etdiyim Həbibə Sultan 

bəyim, Heratda qərarlaşdırdığımız kimi, qızı Məsumə Sultan bəyimlə birlik-

                                                           

1

 İddət  müddəti:  keçmişdə  ərindən  ayrılan  qadının  təkrar  ərə  getməsi  üçün  keçməsi 

lazım olan zəruri  müddət,  yəni  üç  dəfə  aybaşı  keçirib təmizlənənə  qədər keçəcək  müddət 

(ərindən boşansa - 100 gün, əri ölsə - 130 gün). 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 

222 

də gəldi. (207 b) Qəznədə görüşdük. Onlarla birlikdə Xosrov Göyəldaş, Sul-

tanqulu Çanaq və Gədayi Bilal da gəlmişdi. Bunlar Heratdan qaçıb öncə İbn 

Hüseyn  Mirzənin,  oradan  da  Əbülmöhsün  Mirzənin  yanına  getmiş,  lakin 

orada da qala bilməyərək bizə gəlmək üçün təkrar yola çıxmışlar. 

Bunlarla  birlikdə  Qəlata  çatanda  orada  ticarət  üçün  gəlmiş  bir  çox 

Hindistan tüccarının olduğunu gördük. Əsgər oraya qəfil yetişdiyi üçün qaça 

bilməmişdilər.  Yanımdakıların  çoxu  «Savaş  zamanında  düşmən  vilayətinə 

getməkdə olanları yağmalamaq lazımdır» dedi. 

Amma mən razı olmadım və dedim: «Tüccarların nə günahı var, belə 

xırda-xuruş qazanca baxmadan, Allah rizasını almaq naminə bunlara toxun-

masaq, Allah da bunun əvəzini bizə artıqlaması ilə nəsib edəcəkdir. Necə ki 

keçənlərdə  gilcilərə  axın  üçün  hərəkətə  keçəndə  məhmənd  əfqanları  qoyun 

və malları, ailə və uşaqlarıyla əsgərdən bir ağac məsafədə ikən çoxunuz on-

lara axın etmək fikrindəydiniz. Yenə eyni düşüncəylə mən buna razı olma-

mışdım və ertəsi gün uca Allah dərhal düşmənlərimiz gilci əfqanlarının ma-

lından əsgərə o qədər çox qismət etdi ki, o zamana qədər heç bir axında bu 

qədər çox qoyun ələ keçməmişdi». 

Qəlatdan keçib endik və tüccarlardan hədiyyə olaraq bir az mal alındı. 

Kabili aldıqdan sonra Xorasan tərəfinə getməsinə izin verdiyim Mirzə 

xan ilə Xorasandan (208 a) ayrılanda orada qalmış olan Əbdürrəzzaq Mirzə 

biz  Qəlatdan  keçərkən  Qəndəhardan  qaçıb  gəldilər.  Bəhar  Mirzənin  nəvəsi 

və  Cahangir  Mirzənin  oğlu  Pir  Məhəmməd  Mirzə  və  onun  anası  da  digər 

mirzələrlə birlikdə gəlib bizə qoşuldular. 

Şah  [Şüca]  bəy  ilə  Müqimə  məktublar  göndərib  belə  yazdıq:  «Sizin 

sözünüzlə buraya gəldik. Özbək kimi yabancı bir düşmən Xorasanı zəbt etdi. 

Gəlin dövlətin yaxşılığı üçün nə şəkildə hərəkət etmək lazımsa, sizin iştira-

kınız və ittifaqınızla bir qərar verək». 

Onlarsa məktub yazdıqlarını və bizi istədiklərini inkar edərək qaba və 

sərt cavablar göndərdilər. Qabalıqlarından biri bu idi: Şah bəy mənə yazdığı 

məktubunda möhürünü bir bəyin digər bir bəyə, hətta daha böyük dərəcədə 

olan  bir  bəyin  daha  kiçık  rütbəli  bir  bəyə  yazdığı  məktubda  olduğu  kimi, 

məktubun arxasına və kağızın ortasına basıb göndərmişdi. Belə qaba hərəkət 

etməmiş və bu cür qaba cavablar göndərməmiş olsaydı, iş bu dərəcəyə gəl-

məzdi. Necə ki bu söz çox doğrudur: 

Setizə bəcan rəsanəd süxən, 

Ki viran konəd xanədani kuhən. 

Çəkışmə sözü elə bir məcraya çəkər ki,  

Əski bir xanədanı məhv edər. 

Bu anlaşmazlıq və qabalıqları üzündən ocaqlarını və otuz-qırx il ərzin-

də əldə etdikləri qazanclarını itirdilər.  

Şəhri-Səfa  civarında  ikən  bir  gün  yanlış  həyəcan  siqnalı  nəticəsində 

BABURNAMƏ 

 

223 

ordugah içində qarışıqlıq çıxdı. Bütün əsgər silahlanaraq atlara mindi. Mən 

qüsl və təharətlə məşğul idim. (208 b) Bəylər çox təlaş etdilər. Mən də işimi 

bitirərək ata mindim, yanlış bir xəbər olduğu üçün bir müddət sonra ortalıq 

yatışdı. 

Oradan qalxıb mənzil-mənzil yürüyərək gəlib Gura endik. Burada da 

[arğunlarla] bir neçə  dəfə danışıb anlaşma  yolunu seçdik, amma fayda ver-

mədi, inad və sərkəşlik etdilər. 

Ərazini  bilən  və  bizə  sadiq  olanlar  belə  dedilər:  «Qəndəhara  gələn 

çayların  mənbəyi  Baba-Həsən-Abdal  və  Xalişək  tərəfidir,  o  tərəfə  keçib 

Qəndəhara gələn çayların hamısının qabağını kəsmək lazımdır». Buna qərar 

verib sabah tezdən silahlanaraq, sağ və sol  qolları  və  səfləri  düzüb  Xalişək 

tərəfinə yürüdük.