kelishigi qo'shimchasi tobe so'zga, egalik qo'shimchasi hokim so'zga qo'shiladi. Masalan: bunun nedeni- buning sababi; kopriintin uzunlugu - ко ‘prikning uzunligi, olaylann акцг - voqealarning da- vom etishi (oqimi, yo ‘nalishij Moslashuv yo'li bilan birikkan so'z birikmalarida qaratqich kelishigi belgili (qo'shimchali) yoki belgisiz (qo'shimchasiz) qo'llanilishi mumkin: istanbul+tren = Istanbul treni, ogrenei+kitap = ogrenci kitabi,ogrenci+ganta = ogrencinin qantasi, okuh doklor -- okulun doktoru. Erkin va turg‘un so‘z birikmalari So'z birikmalari qo'llanilishiga ko'ra ikki xil bo'ladi: 1. Erkin birikmalar. 2. Turg'un birikmalar. Erkin birikmalar nutq jarayonida tuziladi va ularning tarkibidagi so'zlarning o'rnini almashtirish, boshqa so'z bilan o'zgartirish mum kin. Tilshunoslikning sintaksis bo'limining tadqiqot obyektlaridan biri aynan erkin birikmalardir. Turg'un birikmalar esa doimiy qolipga ega. Ularning uzvlari barqaror bo'lib, o'zgarmas shaklga kelib qolgan bo'ladi. Turg'un 153
birikmalar tilshunoslikda iboralar (frazeologizmlar) deb ham yuritiladi. Tilda ikki yoki undan ortiq so'zdan tarkib topgan va bir so'z kabi yaxlit ma’no ifodalovchi leksik birliklar iboralar deb ataladi. Turg'un birikmalar ko‘pincha ko'chma ma’noni bildiradi va biron-bir narsaning belgisini, harakatini obrazli, ifodali, ta’sirchan aks ettirishga va ifodalashga yordam beradi. Masalan, agzindan bal akmak - o g ‘zidan boltom m oq iborasi “shirin gapirmoq, fikrini chiroyli bayon etmoq, maqtamoq” ma’nolarini anglatadi. Iboralar birdan ortiq so'z-
