Ben git-se-m yap-sa-m yiirti-se-m duyma-sam Sen git-se-n yap-sa-n yiirti-se-n dnyma-san О git-se yap-sa yiirii-se duyma-sa Biz git-se-k yap-sak yurii-sek duyma-sak Siz git-se-niz yap-sa-m z yiirii-se-niz dityma-samz Onlar git-se-ler yap-sa-lar yiirii-se-ler duyma-salar Shart qo'shim chasi b a ’zan istak m a’nosini ifodalayotganda
fe ’llar shartdan ko'proq orzu, istak, tilakni ifodalaydi:
B ariyarm hava giizel o lsa ...
(Mabodo ertaga hay о yaxshi bo Isa...), Biraz uyusan (Bir oz uxlasang), Dizinde aglasam (Tizzanga bosh qo 'ib yig'lasam ), Ah birzengin olsam! (Qaniydi, bir boyib ketsam!) kabi.
B a ’zan shart shaklining oxiriga xitob unsuri ham kelishi
mumkin:
gelsene (bak-sa-m z-a!) kabi. B unda ham buyruq va istak o ’rtasidagi oraliq bir
ifoda mavjud.
I s ta k m ayli
(istek kipi) fe’llarning istak shaklida, shaxs-son
qo'shim chalari olib o'zgarishidir. Unda istak, tilak ifodalanadi. Hozirgi
zam on turk tilida istak mayli qo'shim chasi
-e (-a) dir. F e ’llar istak
k o'rinishida shaxs-son qo'shim chalari olib tuslansa-da, bu shaklga
egalik qo'shim chalarining ham ta ’sirini kuzatish mumkin:
Ben ol-a-y-im bil-e-y-im bilme-y-e-y-im Sen ol-a-sin bil-e-sin bilme-y~e-sin О ol-a bil-e bilme-y-e Biz ol-a-l-im bil-e-l-im bilme-y-e-l-im Siz ol-a-sim z bil-e-siniz bilme-y-e-siniz Onlar ol-a-lar bil-e-ler bilme-y-e-ler A dabiy tilda, asosan, birlik va ko 'p lik 1-shaxs shakli qo'llanadi.
2- va 3- shaxslari jonli nutqda kam q o ila n a d i. Uni ko'proq sheva-
larda uchratish m um km
