Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining

Yoyiq gaplar. 
Bosh boiaklar va ikkinchi darajali bo'laklar 
ishtirokidan iborat gaplar 
yoyiq gaplar 
hisoblanadi. Bunda bosh 
bo‘laklar va ikkinchi darajali boiaklardan birining ishtirokigina 
vetarli. Masalan, quyidagi gap ega, kesim, payt holi va o ‘rin holidan 
tashkil topgan yoyiq gapdir: 
Kemran sabahleyin evine gitti. —Kamron
ertalab uyiga jo ‘nadi.
Quyidagi gap vositali toidiruvchi va kesimdan 
iborat yoyiq gapdir: 
Bana bakmadi bile. - Menga qaramadi ham.
GAPNING ZARUR GAP BO I AKLARI IShTIROKIGA
K O ‘RA TURLARI
Tayanch so‘z va iboralar: 
to ‘liqsiz gaplar, to ‘liq gaplar.
Turk tilining o ‘ziga xos xususiyatlaridan biri og'zaki nutqda 
kuzatiladi. So'zlashuv tilida qisqalikka, ixchamlikka erishish uchun 
turklar gap tarkibidagi gap boiaklarini tushirib qoldirishadi. Aslida 
gap tarkibida qatnashishi majburiy boigan so‘zlar tushib qolishi 
natijasida 
toiiq siz gaplar 
yuzaga keladi. Masalan, quyidagi gapda 
to iiq savolga javob toiiqsiz gap sifatida qaytarilgan, ya'tri gapning 
kesimi, payt holi va egasi tushirib qolidirilgan:
-
Sen $u an nereye gidiyorsun?
- Enstiticye.
- Sen hozir qayerga ketyapsari?
-
Institntga.
Ya’ni keltirilgan misolda toiiqsiz gap “enstituye” - “institutga” 
o‘rin holidangina iborat. Demak, toiiqsiz gaplar zarur gap boiaklari­
ning tushib qolishi natijasida yuzaga keladi. Shuni ta’kidlash joizki, 
toiiqsiz gaplar tarkibidagi so'zlarni undan oldingi yoki keyingi gaplar 
vositasida toidirish mumkin boiadi.
Toiiqsiz gaplarni tarkibigako‘ra quyidagicha tasniflash m a’qul:
1.Bosh boiaklari tushirilgan toiiqsiz gaplar.
2.Bosh boiaklaridan biri tushirilgan toiiqsiz gaplar.
Bosh boiaklari tushirilgan to iiq siz gaplar. 
Bosh boiaklari 
tushirilgan toiiqsiz gaplarda ega, kesim tushirib qoldiriladi. Gapda 
ikkinchi darajali boiaklardan biri yoki bir nechtasi qatnashishi 
mumkin. Dialogik nutqqa oid toiiqsiz gapda ifodalanmagan gap
255

---

boiaklari suhbatdoshning nutqidagi gapdan anglashiladi. Monologik 
xarakterdagi toiiqsiz gaplarda esa undan oldin yoki keyin kelgan 
gapdan, situatsiyadan aniqlashtiriladi. Bosh boiaklari tushirilgan 
toiiqsiz gaplarning tarkibiga ko'ra quyidagi ko‘rinishlari bor:
1. Toidiruvchidan iborat to‘ liqsiz gaplar. Bunday toiiqsiz gaplar, 
odatda, dialogik xarakterda bo ia d i: -
Neyi ogrendiri?
-