Zonalari teoriyasi elementlari

kiritmali 
yarim o‘tkazgichlar 
deyiladi. 
Kremniy atomiga D.I. Mendeleyev davriy elementlar tizimidagi V guruh elementlari 
(masalan, margumush As) kiritilsa uning 5ta valent elektronidan to‘rttasi qo‘shni kremniy 
atomining to‘rtta valent elektronlari bilan bog‘lanib- sakkiz elektrondan tashkil topgan 
mustahkam qobiq hosil qiladilar. Beshinchi elektron ortiqcha bo‘lib, o‘zining atomi bilan kuchsiz 
bog‘langan bo‘ladi. Shuning uchun kichik issiqlik energiyasi ta’sirida u uziladi va erkin elektronga 
aylanadi (5.4, a - rasm), bu vaqtda kovak hosil bo‘lmaydi. Energetik diagrammada bu jarayon 
elektronning donor sathi Wd dan o‘tkazuvchanlik zonasiga o‘tishiga mos keladi (5.4, b -rasm). 
Kiritmali atom musbat zaryadlangan qo‘zg‘almas ionga aylanadi. Bunday kiritma 
donor 
deb 
ataladi. 
Yarim o‘tkazgichli asboblar yasashda ko‘p kiritma atomlari kiritiladi (1 sm
3 
hajmga 10
14
-
10
18
darajadagi atomlar). Xona temperaturasida kiritmaning har bir atomi bittadan erkin elektron 
hosil qiladi. Kovaklar esa xususiy yarim o‘tkazichlardagi kabi kremniy atomi elektronlarining 
o‘tkazuvchanlik zonasiga o‘tishidagi termogeneratsiya hisobiga hosil bo‘ladi. 
Yarim o‘tkazgich tarkibiga katta darajadagi donor kiritmaning kiritilishi erkin elektronlar 
konsentratsiyasini oshiradi, kovaklar konsentratsiyasi esa xususiy yarim o‘tkazgichdagiga 
nisbatan sezilarli kamayadi. Erkin zaryad tashuvchilar konsentratsiyasining ko‘paytmasi n-p 
o‘zgarmas temperaturada o‘zgarmas qoladi va faqat yarim o‘tkazgich ta’qiqlangan zona kengligi 
bilan aniqlanadi. Shuni yodda tutish kerakki, T=300 K (xona temperaturasida) kremniyda np

0,64∙10
20 
sm
-3
, germaniyda esa np

4∙10
26 
sm
-3
. Shunday qilib, agar kremniy kristalliga 
konsentratsiyasi 10
16
sm
-3
bo‘lgan donor kiritma kiritilsa, T=300 K da elektronlar ztkazuvchanligi 
n=10
16
sm
-3
, kovaklarniki esa – atigi 10
4
sm
-3 
ga teng bo‘ladi, demak bunday kiritmali yarim 
o‘tkazgichda elektr o‘tkazuvchanlik asosan elektronlar hisobiga amalga oshiriladi, yarim 
o‘tkazgich esa –