Zoologiya uzb 2017. indd

40-§.
Toshbaqalar va timsohlar turkumlari
Toshbaqalar.
Toshbaqalar tanasi orqa va qorin tomondan suyak 
hamda muguzdan iborat mustahkam kosa – qalqon bilan qoplan-
gan. Kosa qovurg‘alar, umurtqalar va o‘mrov suyaklari bilan tu-
tashgan. Biron xavf tug‘ilganida toshbaqa boshi, oyoqlari va dumini 
kosasi ichiga tortib oladi. Toshbaqaning bo‘yni uzun, boshi juda 
harakatchan bo‘ladi. Tili yo‘g‘on va go‘shtdor, tishlari rivojlanma-
gan, jag‘lari shoxsimon plastinkalar bilan qoplangan. Ko‘zi va hid 
bilish organlari yaxshi rivojlangan. Umurtqa pog‘onasida bo‘ 
yin va 
dum umurtqalari o‘zaro harakatchan, boshqa umurtqalari orqa kosasi 
bilan harakatsiz birikkan (78-rasm).
78-rasm. Toshbaqalar:
1 – botqoq toshbaqasi; 2 – cho‘l toshbaqasi
2
1
Ko‘pchilik toshbaqalar quruqlikda, ayrim turlari suv hav-
zalarida hayot kechiradi. Chuchuk suvda hayot kechirishga 
mos 
lashgan turlarining barmoqlari orasida suzgich pardasi 
bo‘ladi. Dengiz tosh 
baqalarining oyoqlari eshkak vazifasini 
o‘taydi.
Mamlakatimizning cho‘l va adirlarida O‘rta Osiyo toshbaqasi keng 
tarqalgan. Toshbaqa yovvoyi o‘simliklar maysalari bilan oziqlanadi. 
Ba’zan bug‘doy va beda maysalarini yeb, birmuncha ziyon keltiradi. 
Jazirama yoz boshlanishi bilan adirlarda toshbaqaga oziq bo‘ladigan 
o‘simliklar qovjirab qoladi. Toshbaqa esa kuz kirgunicha uyquga 

---

137
40-§. Toshbaqalar va timsohlar turkumlari
ketadi. Kech kuzda havo soviy boshlagach, u pana joylarga bekinib 
olib, qishki uyquga kiradi.
Yevropaning janubida botqoq toshbaqasi uchraydi. Toshbaqa yaxshi 
suzadi va sho‘ng‘iydi; suvda uchraydigan umurtqasiz hayvonlar bilan 
oziqlanadi. Uzoq Sharq suv havzalarida yashay 
di 
gan terili toshbaqa-
ning kosasi bo‘lmaydi.
Tropik dengizlarda hayot kechiradigan dengiz toshbaqasi juda 
yi 
rik, og‘irligi 300 kg dan oshadi. Toshbaqa eshkaksi 
mon oyoq-
lari yordamida suvda suzadi; faqat tuxum qo‘yish uchun qirg‘oqqa 
chiqadi.