* Trişinoz (Trişinelloz) ülkemizde bildirimi zorunlu bir hastalıktır
Yüklə 57,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
[TRISINELLOZ] Sayfa 1 Bulaşıcı Hastalıkların Laboratuvar Tanısı için Saha Rehberi
Trişinoz, Trişinyaz ICD-10 B75
* Trişinoz (Trişinelloz) ülkemizde bildirimi zorunlu bir hastalıktır. Vakaların kayıt ve bildirimi için, Sağlık Bakanlığının yayınlamış olduğu “Bulaşıcı Hastalıklar Sürveyans ve Kontrol Esasları Yönetmeliği” (RG 30/5/2007-26537) ve bu Yönetmelikte “Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” (RG 02/04/2011 – 27893) ile “Bulaşıcı Hastalıkların İhbarı ve Bildirim Sistemi, Standart Tanı, Sürveyans ve Laboratuvar Rehberi”ne bakınız.
Trişinelloz, Trichinella larvaları ile enfekte etlerin çiğ veya az pişmiş olarak tüketilmesi ile gelişen bir enfeksiyondur. En yaygın olarak enfekte domuz etlerinin tüketimi ile insana bulaşır. Gıda sektöründe domuz eti üretiminde gelişen yüksek standartlar nedeniyle bugün enfeksiyon çiftlik domuzlarından ziyade vahşi doğadan avlanan domuz etlerinin çiğ veya az pişmiş tüketilmesi ile ilgilidir. Daha az sıklıkla ayı, at, köpek, tilki gibi diğer vahşi doğada yaşayan enfekte hayvan etlerinin yenmesi sonucu da bulaşma olmaktadır.
bağırsaklarında parazitin erişkin formunu, kasları içinde de kapsüllere hapsolmuş enfektif larvalarını taşırlar. Hayvanlar arasındaki leş yeme, birbirini yeme veya enfekte etlerin hayvanlara çiğ verilmesi sonucu parazitler diğer hayvanları da enfekte edebilmektedir. Çiğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı olan toplumlarda, aynı kaynaktan enfekte etlerin tüketilmesine bağlı epidemiler gözlenebilmektedir. İnsanlar tarafından enfekte etlerle alınan kist içindeki Trichinella larvaları kistin midede erimesi sonucu açığa çıkar. İnce bağırsak mukozasına yerleşip erişkin forma geçen parazit bir hafta içinde yeni larvalar üretmeye başlar; larvalar bağırsak duvarını geçerek göç eder ve çizgili kaslara yerleşirler. Dünyada 11 milyon insanın Trichinella spp. ile enfekte olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye’de 2004 yılında çıkan trişinelloz salgınında 600’den fazla olgu saptanmıştır. Parazitin salgın yapabilme potansiyeli bulunmasından dolayı sürveyansı gereklidir.
Hastalığın kuluçka süresi genel olarak 5-45 gündür. Klinik belirtiler enfeksiyonun evresiyle ilişki gösterir. Erken dönemde sindirim sisteminde erişkin kurtlara bağlı, bulantı, kusma, ishal gibi belirtiler olur. Ateş, gözler etrafında bariz olan yüz ödemi, miyalji ve belirgin eozinofili trişinellozun dört önemli özelliğidir. Bu semptomlar larva göçünün ve dokulara penetrasyonunun bir sonucudur. Daha nadir de olsa, beyin ve meninksler etkilenirse nörolojik semptomlar öne çıkar. Kalp kası tutulursa miyokardit ve ani ölüme neden olabilecek aritmiler gelişebilir.
görünümlere sahiptir. Semptomatik bireylerde, eozinofili, ateş, kas ağrıları ve periorbital ödem sık görülen belirti ve semptomlardır.
Kas biyopsisi ile elde edilen dokuda Trichinella larvasının gösterilmesi.
Spesifik Trichinella antikor yanıtının gösterilmesi. Vak a sı n ı f lam as ı : Olası vaka: Bir epidemiyolojik bağlantısı olan klinik olarak uyumlu vaka Kesin vaka: Laboratuvarca doğrulanmış klinik olarak uyumlu bir vaka
Serum,
BOS, Kas biyopsi örneği, Dışkı örneği - taze ve fiksatif içinde (%10 formalinde ve PVA veya SAF içinde) olmak üzere
Sayfa 2
[TRISINELLOZ] Bulaşıcı Hastalıkların Laboratuvar Tanısı için Saha Rehberi
Örnekleri almak için en uygun zaman nedir? Kan ve BOS - Enfeksiyondan en erken 10 gün sonra Kas biyopsi örneği - Enfeksiyondan en erken 10 gün sonra (ideali 2-3 hafta sonra) Dışkı - Kuşkulu et ve et ürünlerinin yenmesinden sonraki 5-15 gün içinde NOT: Dışkı, trişinelloz tanısında öncelikli bir örnek değildir. Nitekim, çoğu zaman parazit, başka bir amaçla yapılan inceleme sırasında tesadüfen saptanabilir. Bununla birlikte, enfekte et yenildikten sonraki 5-15 gün içerisinde dışkıda erişkin formlar veya larvalar görülebilmektedir (Kaynak Garcia LS, 2001).
göndermem gereken özel bir form var mı? Ek-4’de verilen veya benzeri bir “Laboratuvar Bilgi Formu” mutlaka ve eksiksiz olarak doldurulmalı ve örneklerle birlikte laboratuvara gönderilmelidir. Formda ön tanı mutlaka yazılmalı; ayrıca (varsa) domuz veya yabani hayvan eti tüketimi, endemik bölgede yaşama veya endemik bölgeye seyahat öyküsü mutlaka not edilmelidir.
gerekli malzeme nedir? Nasıl temin edebilirim?* Klinik örnekleri hastadan nasıl almalıyım? Gerekiyorsa, hangi işlemleri uygulamalıyım? Şehir içi (kısa mesafe) taşıma süre-sıcaklık Şehirlerarası (uzun mesafe) taşıma süre-sıcaklık Antikoagülansız, jelli vakumlu, serum tüpü
5 ml kan alınır; 5-6 kez yavaşça alt üst edilerek karıştırılır. Çalkalama işleminden kesinlikle kaçınılmalıdır. 15-20 dk bekledikten sonra santrifüj edilir ve laboratuvara gönderilir. Laboratuvara ulaşma süresi >48 saat ise (ya da jel içermeyen kan tüpü kullanılmış ise) serum kısmı santrifüj sonrası hemen steril bir tüpe ayrılmalıdır. Bu serum en fazla 5 güne kadar buzdolabında saklanabilir; örneğin gönderilmesi daha uzun sürecek ise örnek -20 C’ye veya -70 C’ye kaldırılmalı; çözülmeden kuru buzda laboratuvara ulaştırılmalıdır. ≤1 s; OS >1 s; +4 C ≤48 s; +4 C >48 s; kuru buzda
(-70 C) Steril, geniş ağızlı, vida kapaklı, plastik kap veya steril, vida kapaklı tüp
Kültür yapılacaksa her bir dokudan en az 2 parça 2-3 gr örnek alınmalıdır. Parçalar steril, vida kapaklı tüpe konur. Kurumayı önlemek için 1-2 ml steril serum fizyolojik eklenmelidir. Formalin içermemelidir! ≤1 s; OS >1 s; +4 C <24 s; +4 C Steril, vida kapaklı (sızdırmaz) tüp DİKKAT: ağzı pamuk tıkaçlı veya flasterli bir tüp, asla kullanılmaz! BOS: Aseptik koşullarda LP yapılarak hekim tarafından alınır. Önce iyotlu bir preparat ile bölgeye antisepsi uygulanır. Ponksiyon iğnesi ile L3-L4, L4-L5 ya da L5-S1 arasından girilir. Subaraknoid bölgeye ulaşılır. Ponksiyon iğnesinin mili çıkarılır ve her birine 1-2 ml sıvı olacak şekilde 3 ayrı tüpe
örnek toplanır ve laboratuvara gönderilir. Parazitolojik (mikroskopik) inceleme için alınan BOS örneği asla buzdolabına konmaz, asla dondurulmaz! ≤15 dk; OS veya 30 o
≤24 s; OS Temiz, kuru, geniş ağızlı, sızdırmaz vida kapaklı plastik kap Fiksatif olarak - %10’luk formalin ve PVA (veya SAF) ‡
Dışkı: Hastaya tarif edilerek örnek vermesi sağlanır (en az 4- 5 gr veya sulu ise 4-5ml). Dışkıya idrar karışmamalıdır! 30 dk içinde incelenemeyecekse dışkı üç kaba ayrılmalı; birinciye fiksatif koymadan (taze), ikinciye dışkı miktarının 3 katı kadar %10’luk formalin, üçüncüye de dışkı miktarının 3 katı kadar PVA veya SAF ilave edilerek laboratuvara gönderilmelidir. Taze örneklerin kurumasına izin vermeyiniz! Taze örnek
Fiksatifte; OS Taze örnek: <24s; +4 C, Fiksatifte; <72 s; OS
* Tabloda önerilen örnekleme malzemesini -ayrıca belirtilmedikçe- hastanenizin laboratuvarından temin edebilirsiniz. § BOS örneğinin laboratuvara gönderilmesi ile ilgili karar, tüp sayısına göre verilir. Genellikle BOS örneği 3 tüpe alınır: biyokimyasal, mikrobiyolojik ve sitolojik incelemeler için. Eğer yalnızca 1 tüp örnek alınabilmiş ise bu tüp mikrobiyolojiye gönderilmelidir. ‡ Formol konsantrasyon teknikleri için, PVA (veya SAF) ise dışkıdan kalıcı boya yapılabilmesi için gereklidir. Her dışkı örneği bu iki fiksatife de konmalı ve laboratuvara öyle gönderilmelidir! Hastanenizin laboratuvarı bu fiksatiflerin yerine hazır fiksatif içeren ticari dışkı kabı temin edebilir. Ticari dışkı kabı içeriğinin aynı amaçlara karşılık geldiğinden emin olunmalıdır. Güvenlik önlemleri nelerdir? Kendimi nasıl koruyabilirim? En ciddi risk kan alma işlemi esnasında personele kan-kaynaklı patojenlerin (özellikle HIV ve hepatit etkenleri) bulaşma riskidir. Kan alma, serum ayırma gibi işlemler yapılırken kesinlikle eldiven giyilmeli, standart güvenlik önlemleri uygulanmalıdır. DİKKAT! Trichinella larvaları oldukça enfektiftir. Örnek alırken, dokunurken, çalışırken standart güvenlik önlemleri alınmalı; maske takılmalı, eldiven giyilmelidir!
[TRISINELLOZ] Sayfa 3
Bulaşıcı Hastalıkların Laboratuvar Tanısı için Saha Rehberi
laboratuvara gönderebilirim? Trişinelloz şüphesinde örnekleri size en yakın Parazitoloji Birimi olan Üniversite Hastanesi veya Eğitim Araştırma Hastanesi Laboratuvarına gönderiniz. NOT: Trişinelloz tanısı için biyopsi örnekleri Patoloji Laboratuvarına da gönderilebilir ve histolojik preparatlar burada hazırlanabilir. Bu durumda mikroskopik incelemenin
Hangi durumlarda örnekler laboratuvara kabul edilmez? Şu örnekler laboratuvara kabul edilmez:
yüzeyi veya kenarları kurumuş dışkı ve biyopsi örnekleri;
uygun kaba alınmamış veya taşıma kabı hasar gördüğü için dışına sızmış örnekler;
önerilen süre içerisinde ve uygun sıcaklıkta gönderilmemiş örnekler;
örnek kabı üzerinde hasta bilgileri yazılı olmayan örnekler;
hastaya ait uygun bir istek formu düzenlenmemiş örnekler.
incelemelerini isteyebilirim? Sonuçları ne kadar zamanda alabilirim? Sonuçları nasıl yorumlamalıyım? T. spiralis ELISA IgG
1 gün* Trişinelloz araştırmasında en yaygın yaklaşım serolojik tanıdır. Antikor yanıtı hastaların çoğunda (%80-100) enfeksiyondan 3-5 hafta sonra başlar. Bu nedenle akut hastalık esnasında Trichinella- IgG antikor titreleri “negatif” bulunabilir. Ancak bir haç hafta sonra tekrarlanan testin “pozitif”e dönüşmesi (antikor yanıtının gelişmesi) hastalığın güçlü kanıtıdır ve “kesin tanı” koydurur. Western Blot (WB) 1 gün*
çapraz reaksiyon verebiliyor olması, zayıf pozitiflik elde edildiğinde belirsizliğe yol açar. Böyle durumlarda WB yöntemi ile spesifik bantların görülmesi serolojik sonucu destekleyicidir. Tipik klinik bulgular ve öykü dikkate alınarak karar verilmelidir. BOS mikroskopisi (direkt yayma veya rutin santrifüj ile) 1 gün Mikroskopik incelemede nadir de olsa BOS’ta parazitin larvası görülebilir - “kesin tanı” bulgusudur. Kas biyopsisinden histo- patolojik incelenme 1-2 gün* Kas biyopsisinde larvaların görülmesi - “kesin tanı” bulgusudur. PCR
1-2 gün Kas biyopsisinden yapılan PCR’nin pozitif olması - “kesin tanı” bulgusudur. Direkt (manuel) parazit incelemesi ve Gaitada konsantrasyon yöntemi ile parazit aranması
1 gün Dışkı incelemesinde erişkin Trichinella veya larvasının ‡ görülmesi – “kesin tanı” bulgusudur. İlk inceleme sonucunun “negatif” bulunması halinde, hastanın 1-2 gün ara ile ikinci ve gerekirse üçüncü örneği vermesi istenmelidir.
* Sonucun çıkış süresi için laboratuvar ile bağlantı kurunuz! ‡ DİKKAT! Larvalar oldukça enfektiftir. Laboratuvar çalışanları bunu akılda tutmalıdır! Daha fazla bilgi için önerilen kaynaklar: 1.
Bulaşıcı Hastalıkların İhbarı ve Bildirim Sistemi, Standart Tanı, Sürveyans ve Laboratuvar Rehberi, Sağlık Bakanlığı 2005, Ankara. http://www.saglik.gov.tr/extras/dokuman/Data/index.htm [erişim tarihi: 15.10.2011] 2.
of musculoskeletal symptoms in humans during an outbreak of trichinellosis caused by Trichinella britovi. J Parasitol, 2007; 93: 341-344. 3.
CDC. Trichinellosis (also known as Trichinosis). http://www.cdc.gov/parasites/trichinellosis/epi.html [erişim tarihi: 30.11.2011] 4.
Jorgensen JH, Landry ML, Pfaller MA eds) Klinik Mikrobiyoloji, 9. Baskı. Çeviri editörü: Başustaoğlu A, Atlas Kitapçılık, Ankara, 2009. ISBN 978-975-7175-84-1. s. 2144-2155 5.
2001; s. 296-328. Yüklə 57,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|