Bulaşıcı Hastalıkların Laboratuvar Tanısı için Saha Rehberi

 

[KANDIDOZ] 

Sayfa 1 

Bulaşıcı Hastalıkların Laboratuvar Tanısı için Saha Rehberi 

 

 

KANDİDOZ 

Candida Enfeksiyonları  

ICD-10 B37 

Candida stomatiti 

ICD-10 B37.0 

Akciğer kandidozu 

ICD-10 B37.1 

Deri ve tırnak kandidozu 

ICD-10 B37.2 

Vulva ve vajina kandidozu 

ICD-10 B37.3, N77.1 

Diğer ürogenital bölgelerin kandidozu 

ICD-10 B37.4 

Candida menenjiti 

ICD-10 B37.5, G02.1 

Candida endokarditi 

ICD-10 B37.6, I39.8 

Candida sepsisi 

ICD-10 B37.7 

Diğer kandidozlar (mide-bağırsak) 

ICD-10 B37.8 

 

EPİDEMİYOLOJİSİ 

Kandidozlar, tüm dünyada, her yaşta görülebilen, Candida cinsi mayalar tarafından oluş-

turulan  deri,  mukoza,  iç  organ  ve  sistemlerin  akut  ve/veya  kronik  enfeksiyonlarıdır. 

Candida’lar  normal  bireylerin  %30-50’sinde  ağız  ve  gastrointestinal  kanal  ve  kadınların 

%20-30’unda  genital  kanal  florasında  bulunurlar.  Bu  nedenle  enfeksiyonları  çoğu  kez 

endojen kaynaklıdır. Candida’lar ayrıca toprak ve çok çeşitli bitkiler üzerinde de yaşamla-

rını  sürdürürler.  Topraktan  izolasyonu  fekal  kontaminasyonun  göstergesi  olarak  kabul 

edilir. 200’den fazla Candida türü bulunmasına karşın insanda sık izole edilen patojenler; 

başta  C.albicans  olmak  üzere  C.glabrata,  C.krusei,  C.parapsilosis,  C.tropicalis,  C.kefyr, 

C.dubliniensis,  C.lusitaniae  ve  C.guilliermondii’dir.  Son  yıllarda  seyrek  görülen  türlerin 

etken olduğu ağır enfeksiyonlarda artış dikkati çekmektedir.

 

 

KLİNİK 

ÖZELLİKLERİ 

Oral kandidoz akut psödomembranöz, akut atrofik ve kronik hiperplastik kandidoz olarak 

görülebilir.  Akut  psödomembranöz  kandidoz  en  sık  yeni  doğanlarda  olmak  üzere, 

poliendokrin  bozukluk  ve  HIV  enfeksiyonu  v.b  immün  yetmezlik  hallerinde  C.albicans’ın 

kolonize olması ile ortaya çıkar. Yanak mukozası, dişeti ve dilde beyaz yama tarzı plaklar 

şeklinde  ve  ağrısız  lezyonlar  oluşur.  Membran  kaldırıldığında  eritemli,  kanamalı  zemin 

gözlenir.  Mukoza  erozyonu  ve  ülserasyon  gelişebilir.  Akut  atrofik  kandidoz  geniş  spekt-

rumlu antibiyotik sağaltımının komplikasyonudur. Dil tutulursa papillalar silinir, dil parlak 

bir  şekil  alır.  Kronik  atrofik  kandidoz  ağız  protezleri  ile  ilişkilidir.  Sert  damakta  kronik 

eritem ve ödem oluşur. Kronik hiperplastik kandidoz malign transformasyon gösterebilir. 

Mide-bağırsak kandidozu sindirim sistemi mukozasının yüzeyinde genellikle beyaz leke-

ler şeklinde ortaya  çıkar; özellikle AIDS’li hastalarda özofagus ve tüm sindirim sistemine 

yayılabilir.  C.albicans  en  sık  etkendir;  vakanın  immün  yetmezliğinin  şiddetine  göre 

kolonizasyondan,  hematojen  kandidoza  kadar  değişen  ciddi  enfeksiyonlar  oluşturur. 

Akciğer kandidozu nötropenik hastalarda Candida__endokarditinde'>Candida__üretriti'>Candida’nın hematojen yayılımı sonucu ortaya 

çıkar.  Özgül  klinik  ve  radyolojik  bulgular  yoktur.  Deri  kandidozunda  lezyonlar  kasık, 

meme  altı,  koltuk  altı,  parmak  araları  gibi  vücudun  çeşitli  bölgelerinde  veziküller, 

püstüller ve düzensiz sınırlı eritematöz alanlar şeklindedir. Bebeklerde bez dermatitleri-

nin  en  sık  nedeni  de  Candida  enfeksiyonlarıdır.  Tırnak  mikozlarında  %5-10  oranında 

etken Candida’lardır. Paronikya genellikle proksimalden başlar, tırnak yatağı şişer, eritem 

ve  ağrı  meydana  gelir.  Vulva-vajina  kandidozunda  kaşıntı,  yanma,  kızarıklık  temel 

bulgulardır.  Vulvada  eritem  ve  fissürler,  vajinada  kalın  beyaz  yapışkan  plaklar,  dizüri, 

disparüri, kalın ve süt kesiği kıvamında vajinal akıntı görülebilir. Böbrek kandidozu kandan 

yayılım  ile  inici  tipte  gelişir  ve  yaygın  kandidozlu  hastaların  %80’ninde  ortaya  çıkar. 

Böbrekte  mikroapseler  ve  bazı  vakalarda  mantar  topu  oluşumu  ile  pelvis  veya  üreteri 

tıkayıp  hidronefroz  veya  anüri  yapar.  İdrarda  Candida  silendirlerinin  görülmesi  böbrek 

dokusu invazyonu tanısına yardımcı olabilir. Candida sistiti daha çok kadınlarda, diyabeti 

ve idrar yolu anomalisi olanlarda görülür. İdrarda Candida sık tespit edilse de enfeksiyon 

sistoskopi  veya  biyopsi  ile  doku  invazyonunun  veya  mantar  topunun  saptanması  ile 

kanıtlanabilir.  Candida  üretriti  daha  çok  erişkin  erkelerde  akut  veya  subakut  seyirlidir; 

olguların yaklaşık %40’ında balanit eşlik eder. Candida menenjiti yaygın kandidoza bağlı 

olarak  veya  travmayla  mantarın  doğrudan  subdural  bölgeye  inokülasyonu  ile  ortaya 

çıkabilir. Düşük doğum ağırlıklı bebeklerde, ventriküloperitoneal şantı bulunan vakalarda 

görülür.  Candida  endokarditinde  klinik  tablo  bakteriyel  endokarditten  ayırt  edilemez. 

Ancak  büyük  vejetasyonlar  ve  büyük  damarların  embolizasyonu  tanısal  bulgulardır. 

Candida  sepsisi  kanıtlanmış  organ  tutulumu  olmaksızın  bir  ya  da  daha  fazla  kan 

kültüründe Candida üremesi demektir. Bağışıklık sistemi baskılanmış konaklarda Candida 

endoftalmisi ve Candida keratiti görülebilir. 

 

 

Sayfa 2 

[KANDIDOZ] 

Bulaşıcı Hastalıkların Laboratuvar Tanısı için Saha Rehberi

 

 

 

KANDİDOZLARIN TANISI İÇİN LABORATUVAR İNCELEMESİ

 

 

Laboratuvara ne tür 

klinik örnekler 

gönderebilirim? 

Mukoza sürüntüsü, deri/tırnak kazıntısı 

Balgam, bronkoalveolar lavaj sıvısı (BAL), endotrakeal aspirat (ETA), 

Beyin omurilik sıvısı (BOS), diğer steril vücut sıvıları, 

Kan, intravenöz (i.v.) kateter ucu 

Apse aspiratı, doku biyopsisi 

Üretral akıntı, idrar  

Vitreus sıvısı, kornea kazıntısı 

 

Örnekleri almak için 

en uygun zaman 

nedir? 

Örnekler mümkünse antifungal tedavi öncesinde alınmalıdır. 

Ağız lezyonlarından tuzlu su ile çalkalandıktan sonra örnek alınmalıdır. 

Deri ve tırnak örnekleri %70’lik alkolle dezenfekte edildikten sonra alınmalıdır. 

İdrar örnekleri mümkünse sabahın ilk idrarı olmalıdır. 

Balgam  mümkünse  sabah  aç  karına  alınmalı;  mantar  enfeksiyonu  şüpheli  her  durumda 

kültür için 3 günde arka arkaya alınmış en az üç balgam örneği gönderilmelidir.  

Kan kültürleri mümkünse hastanın ateşlenmeye başladığı erken bir dönemde alınmalıdır. 

Eğer antifungal tedavi alıyorsa o günkü doz verilmeden önce örnek alınmalıdır. 

 

Örnekle birlikte 

göndermem gereken 

özel bir form var mı? 

Ek-4’de  verilen  veya  benzeri  bir  “Laboratuvar  Bilgi  Formu”  mutlaka  ve  eksiksiz  olarak 

doldurulmalı ve örneklerle birlikte laboratuvara gönderilmelidir. Formda ön tanı mutlaka 

yazılmalı;  ayrıca  konağın  immün  durumu  (kemoterapi,  organ  nakli,  nötropeni,  diabetes 

mellitus v.b.) mutlaka not edilmelidir. 

 

Örnek almak için 

gerekli malzemeler 

nelerdir? Nasıl temin 

edebilirim?* 

Klinik örnekleri hastadan nasıl almalıyım? 

Gerekiyorsa, hangi işlemleri uygulamalıyım?  

Şehir içi 

(kısa mesafe) 

taşıma  

süre-sıcaklık 

Şehirlerarası 

(uzun mesafe) 

taşıma  

süre-sıcaklık 

Steril pamuklu silgiç, 

Steril, vida kapaklı 

(sızdırmaz) tüp 

Steril SF 

Mukoza sürüntüsü: Önce hastanın ağzını tuzlu su ile 

çalkalaması sağlanır. Ağız içindeki beyaz yama tarzı 

plaklardan, mümkünse membran kaldırılarak, steril pamuklu 

silgiç ile sürüntü örneği alınır ve silgiç 1-2 ml steril SF içeren 

bir vida kapaklı tüpe konarak laboratuvara gönderilir. 

<2 s; OS 

<24 s; OS 

Steril bisturi ucu veya 

temiz lam 

%70’lik etil alkol 

10x10 cm temiz, koyu 

renkli kağıt veya temiz, 

kuru Petri kutusu  

Parafilm (tercihen) 

Mektup zarfı 

Steril pamuklu silgiç, 

Steril vida kapaklı 

(sızdırmaz) tüp 

Deri lezyonundan kazıntı örneği: Örnek alınmadan hemen 

önce lezyon bölgesi %70’lik etil alkol ile temizlenir. Bisturi 

ucu veya lam kenarı ile deri lezyonunun aktif kenarından 

dikkatlice kazıntı yapılır. Bu işlem esnasında lezyon 

kanatılmamalıdır! Alınan deri kazıntısı en az raptiye başı 

büyüklüğünde olmalıdır. Veziküller var ise, en yeni 

veziküllerin tepelerini kesip almak gerekir. 

Örnek Petri kutusuna alındıysa kenarı Parafilm (yoksa 

selofan bant) ile kapatılır. Örnek kağıt üzerine alındıysa 

paket şekline getirilir. Paket zarf içine konur ve zarf kapatılır. 

Petri kutusu veya zarfın üzerine hasta ile ilgili bilgiler yazılır.  

Kandidoz kuşkusunda; eğer “uydu” lezyonlar varsa, en yeni 

uydu lezyondan, yok ise lezyonun kenarlarından kazıyarak 

örnek alınmalıdır. Kıvrım yerlerindeki lezyonlar ıslak ve çok 

yangılı ise ıslatılmış bir pamuklu silgici yüzeye iyice bastırıp 

döndürerek sürüntü örneği alınmalıdır. 

OS  

<72 s; OS 

Steril bisturi ucu veya 

temiz lam veya makas 

%70’lik etil alkol 

10x10 cm temiz, koyu 

renkli kağıt veya temiz, 

kuru Petri kutusu, 

Mektup zarfı 

Parafilm (tercihen) 

Tırnak: Örnek alınmadan önce tırnak %70’lik etil alkol ile 

temizlenir. Bu işlem sırasında gazlı bez kullanılır; kesinlikle 

pamuk kullanılmaz! Etkilenmiş tırnaktan mümkün olduğu 

kadar eski, ölü doku kesilip uzaklaştırılır ve tırnak yatağı ya 

da tırnağın canlı doku sınırından kazıntı yapılır. 

Örnek Petri kutusuna alındıysa kenarı Parafilm (yoksa 

selofan bant) ile kapatılır. Örnek kağıt üzerine alındıysa 

paket şekline getirilir. Paket zarf içine konur ve zarf kapatılır. 

Petri kutusu veya zarfın üzerine hasta ile ilgili bilgiler yazılır.  

OS 

Elden veya 

başka bir 

zarf içinde 

posta ile 

<72 s; OS  

Başka bir 

zarf içinde 

posta ile 

 

[KANDIDOZ] 

Sayfa 3 

 

Bulaşıcı Hastalıkların Laboratuvar Tanısı için Saha Rehberi

 

 

Örnek almak için 

gerekli malzemeler 

nelerdir? Nasıl temin 

edebilirim?* 

Klinik örnekleri hastadan nasıl almalıyım? 

Gerekiyorsa, hangi işlemleri uygulamalıyım?  

Şehir içi 

(kısa mesafe) 

taşıma  

süre-sıcaklık 

Şehirlerarası 

(uzun mesafe) 

taşıma  

süre-sıcaklık 

 

Kandidoz şüphesinde diğer örneklerin alınması ve 

gönderilmesi ile ilgili işlemler için “Fırsatçı mikozlar”, 

“Ürogenital sistem mikozları”, “Dolaşım sistemi mikozları” 

ve “Göz-kulak mikozları” modüllerine bakılması önerilir!  

 

 

 

 

 

 

Kısaltmalar - s: saat;    OS: oda sıcaklığı;   SF: serum fizyolojik  

* Tabloda önerilen örnekleme malzemesini -ayrıca belirtilmedikçe- hastanenizin laboratuvarından temin edebilirsiniz. 

 

 

Güvenlik önlemleri 

nelerdir? Kendimi 

nasıl koruyabilirim? 

Her  türlü  klinik  örnek  “enfeksiyöz”  kabul  edilmeli  ve  bu  örneklerle  çalışılırken  standart 

güvenlik önlemleri alınmalı, uygun kişisel koruyucu ekipman giyilmelidir. 

 

Örnekleri hangi 

laboratuvara 

gönderebilirim? 

Kuşkulu  örneklerden  mikroskopi  ve  Candida  kültürü  bünyesinde  Mikrobiyoloji  Uzmanı 

bulunan her laboratuvarda yapılabilir. Hastanenizin / Merkezinizin laboratuvarı bu koşulu 

sağlamıyorsa  veya  tiplendirme  ve  antifungal  duyarlılık  gibi  daha  ileri  analizlerin 

yapılmasına  gerek  duyuyorsanız  örnekleri  size  en  yakın  Mikoloji  Birimi  olan  Üniversite 

Hastanesi veya Eğitim Araştırma Hastanesi Laboratuvarına gönderiniz. 

 

Hangi durumlarda 

örnek laboratuvara 

kabul edilmez?  

“Fırsatçı mikozlar” modülünde, ilgili kısımda belirtilen örnek ret kriterleri geçerlidir. 

 

Hangi laboratuvar 

incelemelerini 

isteyebilirim? 

Sonuçları ne 

kadar zamanda 

alabilirim? 

Sonuçları nasıl yorumlamalıyım? 

Mikroskopi –  

Boyasız direkt mikroskopi 

Boyalı mikroskopi 

½ - 1 gün 

Direkt veya %10-15 KOH ile hazırlanmış lamların veya Gram ya da 

Giemsa ile boyalı preparatların incelenmesinde fungal elemanların 

görülmesi tanıyı destekler. Kesin tanı için kültür gereklidir.  

Mantar

 

kültürü

 

3-5 gün* 

Kültür sonucunda Candida üremesi kesin tanıyı koydurur. Ancak 

idrar ve balgam örneklerinde Candida kültür pozitifliğinin anlamı çok 

tartışmalıdır. Sonucun kontaminasyona, kolonizasyona yoksa 

enfeksiyona mı bağlı olduğunun ayırımı kritik önemdedir.  

Üriner enfeksiyon için maya düzeyi, tür identifikasyonu ile birlikte 

kantitatif olarak rapor edilmiş olmalıdır. Buna göre idrarda maya 

≥10

5

 kob/ml ise kesin IYE ile ilişkili olduğu; 10

4

 kob/ml düzeylerinin 

kuşku ile değerlendirilmesi gerektiği kabul edilir!  

Bağışıklığı bozulmuş veya sağlam bir hastanın kanından tek bir 

Candida türünün izole edilmiş olması önem taşır.  

Mantar tanımlaması 

(tür düzeyinde) ve 

Antifungal Duyarlılık 

Testi

 

24-48 saat* 

Üreyen Candida türünü belirler. Bazı türler antifungal ilaçlara daha 

az duyarlı veya dirençli olduğu için tür tanımı önemlidir.  

Steril vücut bölgelerinden ve kandan izole edilen kökenlerin 

antifungal duyarlılığının belirlenmesi tedavi için önemlidir.  

Candida PCR

 

1 gün* 

PCR yalnızca kan ve steril vücut bölgesi örneklerine uygulanmalıdır. 

Floralı bölgelere uygulanmaz! PCR sonucunun POZİTİF bulunması 

durumunda kolonizasyon ile enfeksiyon ayırımı yapılmalıdır. 

 

 

 

Kısaltmalar - KOH: potasyum hidroksit;    kob: koloni oluşturan birim;    İYE: idrar yolu enfeksiyonu 

* Sonucun çıkış süresi için laboratuvar ile bağlantı kurunuz! 

Daha fazla bilgi için önerilen kaynaklar: 

1.

 

Klinik Mikrobiyoloji (Manual of Clinical Microbiology. Murray PR, Baron EJ, Jorgensen JH, Landry ML, Pfaller MA 

eds) 9. Baskı. Çeviri ed. Başustaoğlu A, Atlas Kitapçılık, Ankara, ISBN 978-975-7175-84-1, 2009. 

2.

 

Clinical Mycology. Anaissie EJ, McGinnis MR, Pfaller MA, eds. Churchill Livingstone, 2009.